Скачать или смотреть गव्हावरील रोग आणि उपाय

गव्हावरील रोग आणि उपायगहू (Wheat) पिकावर अनेक रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होतो, ज्यामुळे उत्पादनात मोठे नुकसान होऊ शकते. खाली प्रमुख रोग आणि त्यांच्या नियंत्रण/उपाय योजना दिल्या आहेत:
🌾 गव्हावरील प्रमुख रोग आणि उपाय योजना
१. तांबेरा (Rust)
हा गव्हावरील सर्वात महत्त्वाचा आणि नुकसानकारक रोग आहे. याला रस्ट असेही म्हणतात. महाराष्ट्रात प्रामुख्याने काळा तांबेरा (Stem Rust) आणि नारिंगी तांबेरा (Leaf Rust) हे दोन प्रकार आढळतात.
| रोगाचे लक्षण | उपाय योजना (व्यवस्थापन) |
|---|---|
| लक्षणे: पाने आणि खोडावर नारंगी किंवा तपकिरी/काळपट रंगाच्या पुळ्या/ठिपके दिसतात. हलके बोट फिरवल्यास नारिंगी किंवा तपकिरी भुकटी बोटास लागते. | १. प्रतिबंधक वाणांचा वापर: पेरणीसाठी रोगप्रतिकारक्षम गव्हाच्या वाणांची निवड करावी. |
| | २. रासायनिक नियंत्रण: रोगाचा प्रादुर्भाव दिसताच प्रोपिकोनॅझोल (Propiconazole) ५०० मि.लि. प्रति हेक्टरी किंवा मॅन्कोझेब (Mancozeb) १००० ग्रॅम प्रति हेक्टरी ५००-६०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. |
| | ३. आवश्यकतेनुसार फवारणी: रोगाची तीव्रता पाहून १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने दुसरी फवारणी करावी. |
| | ४. संतुलित खते: नत्रयुक्त खतांचा (युरिया) शिफारशीपेक्षा अधिक वापर टाळावा, कारण यामुळे रोगाचा धोका वाढतो. |
२. करपा (Leaf Blight/Alternaria Blight)
हा रोग बुरशीमुळे होतो आणि बागायती गव्हावर जास्त आढळतो.
| रोगाचे लक्षण | उपाय योजना (व्यवस्थापन) |
|---|---|
| लक्षणे: पानांवर हिरवट पिवळसर रंगाचे लांबट-गोल ठिपके दिसतात. कालांतराने हे ठिपके काळपट होऊन मोठे होतात आणि संपूर्ण पान करपते. पाने शेंड्याकडून खाली करपत येतात. | १. बीजप्रक्रिया (Seed Treatment): पेरणीपूर्वी बियाण्यास थायरम किंवा कार्बेन्डाझिम या बुरशीनाशकाची २.५ ते ३ ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात प्रक्रिया करावी. |
| | २. रासायनिक फवारणी: रोगाचा प्रादुर्भाव दिसताच मॅन्कोझेब (०.२%) किंवा कॉपर ऑक्सिक्लोराइड (०.२%) याची १५ दिवसांच्या अंतराने फवारणी करावी. |
३. काणी / काजळी (Loose Smut)
हा रोग बुरशीमुळे होतो आणि बियांमधून पसरतो.
| रोगाचे लक्षण | उपाय योजना (व्यवस्थापन) |
|---|---|
| लक्षणे: रोगग्रस्त झाडांच्या ओंब्या लवकर बाहेर पडतात. ओंबीमध्ये दाण्याऐवजी बुरशीची काळी भुकटी (powder) तयार होते. | १. रोगमुक्त बियाणे: पेरणीसाठी रोगमुक्त बियाणे वापरावे. |
| | २. बीजप्रक्रिया: पेरणीपूर्वी बियाण्यास व्हिटॅव्हॅक्स किंवा कार्बेन्डाझिम या बुरशीनाशकाची २.५ ग्रॅम प्रति किलो याप्रमाणे बीज प्रक्रिया करावी. |
| | ३. उष्ण पाण्याची प्रक्रिया (Thermal Treatment): शक्य असल्यास, बियाणे थंड पाण्यात भिजवून त्यानंतर 54^\circC तापमान असलेल्या उष्ण पाण्यात १० मिनिटे बुडवून काढून सावलीत वाळवावे. |
| | ४. उपटून नष्ट करणे: शेतातील रोगट ओंब्या/झाडे दिसताच मुळासकट उपटून नष्ट करावीत. |
🐛 गव्हावरील प्रमुख किडी आणि नियंत्रण
गव्हावर प्रामुख्याने मावा, तुडतुडे, खोडकिडा, वाळवी (उधई) आणि उंदरांचा प्रादुर्भाव होतो.
| किडीचे नाव | किडीचे लक्षण | उपाय योजना (नियंत्रण) |
|---|---|---|
| मावा (Aphid) / तुडतुडे (Jassids) | पिल्ले व प्रौढ पानांमधून रस शोषतात. झाडांची वाढ खुंटते, पाने पिवळी पडतात. मावा शरीरातून चिकट पदार्थ (मध) सोडतो, ज्यामुळे काळी बुरशी वाढते. | १. पिवळे चिकट कार्ड (Sticky Trap): शेतात पिवळे चिकट कार्ड (Yellow Sticky Traps) लावावे. |
| | | २. रासायनिक फवारणी: थायमेथोक्झाम (Thiamethoxam) २५ डब्ल्यूजी ५० ग्रॅम प्रति हेक्टरी (५०० लि. पाण्यात) फवारावे. (किंवा ॲसिटामिप्रीड ५ ग्रॅम/१० लिटर पाणी). |
| वाळवी (Termite) | ही कीड रोपांची मुळे खाते, ज्यामुळे रोपे वाळतात व मरतात. | १. निंबोळी पेंड: जमिनीमध्ये २०० किलो प्रति हेक्टरी निंबोळी पेंड टाकावी. |
| | | २. वारुळ नष्ट करणे: बांधावरची वारुळे खणून राणीचा नाश करावा आणि वारुळात क्लोरपायरीफॉस (२०% प्रवाही) १५ मि.लि. प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून टाकावे. |
🛡️ सर्वसाधारण प्रतिबंधात्मक उपाय (General Preventive Measures)
प्रतिबंधक वाणांचा वापर हा सर्वोत्तम उपाय आहे.
वेळेवर पेरणी करावी.
संतुलित पाणी व्यवस्थापन ठेवावे. अति पाणी दिल्यास शेतातील हवामान दमट होऊन रोगाचा प्रसार वाढतो.
आंतरमशागत करून तणांचा नाश करावा, कारण तण रोगांना आणि किडींना आश्रय देतात.
आपण कोणत्याही एका विशिष्ट रोग किंवा किडीबद्दल अधिक माहिती किंवा स्थानिक कृषी विद्यापीठाच्या शिफारशी जाणून घेऊ इच्छिता का?