ΕΚΑΕΝ ΚΑΙ ΤΟ ΤΣΑΜΠΑΣΙΝ (ΣΤΙΧΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ) ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ λύρα Ποντιακή

"Ἐκάεν καὶ τὸ Τσάμπασιν" Τραγούδι (Ὁμάλ καὶ μᾶλλον διπάτ) ποὺ τραγουδάει ὁ ἀξέχαστος Στέλιος Καζαντζίδης. Λύρα παίζει ὁ Χρῆστος Χρυσανθόπουλος, ὁ ὁποῖος ἔφυγε νεώτατος ἀπὸ τὸν μάταιο τοῦτο κόσμο. Προσπάθεια ἐμφάνισης τῶν στίχων τοῦ παραδοσιακοῦ Ποντιακοῦ τραγουδιοῦ μὲ εὔκολη ἑρμηνεία τους στὴν καθομιλουμένη κατανοητὴ γλῶσσα. Οἱ λέξεις εἶναι γνωστές, μᾶλλον ἠ προφορὰ δυσκολεύει συνήθως τὴν κατανόησή τους.
***Τὸ τραγοῦδι ἀναφέρεται στήν πυρκαγιὰ ποὺ ἔκαψε τὸ Τσάμπασιν, ὀρεινὸ οἰκισμὸ σὲ ὑψόμετρο 2.000 ἕως 3.000 μέτρων στὸ παρχάρ (ὀρεινὸ λιβάδι) τοῦ ὄρους ὅπου εἶχαν σπίτια καὶ ζοῦσαν ἐκεῖ τὰ καλοκαίρια οἱ κάτοικοι τῆς πόλης Ὁρντοῦ (Κοτύωρα), διότι λόγῳ τῶν ῥυζοκαλλιεργειῶν ποὺ ὐπῆρχαν, ἐκεῖ, τὸ καλοκαῖρι ἡ πόλη εἶχε κουνούπια καὶ ὐπῆρχε ὁ κίνδυνος τῆς ἐλονοσίας.
***Ἂν ἡ φωτιὰ (γιαγκίνι, γιαγκέν) τοῦ 1913 μ.Χ. ὀφείλεται σὲ σπῖθα (ἀτύχημα) ἢ σὲ ἐμπρησμό εἶναι ἀδιευκρίνιστο. Σὲ σχετικὲς μελέτες, ὅμως, διαβάζουμε τὴν ἔκθεση τοῦ Γερμανοῦ Πρεσβευτῆ ὁ ὁποῖος στὸ ἔτος 1916 μετὰ Χριστόν, ἔγραφε: “…Μέχρι τώρα δολοφονήθηκαν 250 ἀντᾶρτες. Αἰχμαλώτους δέν κρατοῦν (οἱ Νεότουρκοι τῆς ἐποχής ἐκείνης). Πέντε χωριά πυρπολήθηκαν…”. Καί, γιὰ ὅσους ἀσχολοῦνται μὲ τὸ ἱστορικὸ Δημοτικὸ τραγοῦδι, ὁ στίχος "ἐκάεν ΚΑΙ τὸ Τσάμπασιν", δῆλα δὴ τὸ "καί", ποὺ ἴσως ὑποννοεῖ ὅτι ἐκάησαν καὶ ἄλλα χωριά ὅπως καὶ ἠ ἀναφορὰ ὅτι ἔτρεξαν τὰ παλληκάρια, τά θεριά, παραπέμπουν σὲ σκέψεις.
===
Στίχοι στὴν Ποντιακὴ διάλεκτο καὶ ἑρμηνεία.
Ἐκάεν καὶ τὸ Τσάμπασιν
(ἐκάη καὶ τὸ Τσάμπασιν)
καὶ ἐπέμναν τὰ τουβάρεα
(καὶ ἀπέμειναν τὰ ντουβάρια)
γιὰρ γιὰρ ἀμάν
(ἀμάν ἀγάπη μου, ἤ: ἐπιφώνημα παράπονου)
(καί) ἐ(ν)ῥούξαν σ(τ)ὸ γουρτάρεμαν
(ῥίχτηκαν στὴ διάσωση- βοήθεια)
τ’ Ὀρτοῦς τὰ παλληκάρεα γιὰρ γιὰρ ἀμάν
(τ᾿ Ὀρτοῦ (πόλη Κοτύωρα) τὰ παλληκάρια)
τ᾿ Ὀρτοῦς τὰ τζαναβάρεα (τὰ θηρία)
Βάϊ ἐκάεν κι᾿ ἐμανίεν (οὐχί, κι, οὐκ ἔμεινεν ;)
(Βάϊ, ἐκάημ ἐκάηκε, κάηκε καὶ καταστράφηκε)
τ᾿ Ὄρτους τὸ παρχάρ᾿
(τ᾿ Ὀρτούς τὸ ὀρεινό λιβάδι)
ἐκεῖ ἄλλον (οὐ)δέν κι᾿(οὐχί) ἐπέμνεν
(ἐκεῖ ἄλλο τίποτε δὲν ἀπέμεινε),
μαναχόν σ(τ)αχτάρ!
(μονάχα στάχτη)
Τρανόν γιαγκέν σ(τ)ὸ Τσάμπασιν
(Τρανή φωτιά (γιαγκίνι) στο Τσάμπασι),
σπίτε κί (οὐχί) θὰ ἀπομέν(ου)νε γιὰρ γιὰρ ἀμάν
(σπίτι δέν θ᾿ ἀπομείνει)
μικροί, τρανοί, φτωχοί, ζεγκοίν,
(μικροί, μεγάλοι, φτωχοί, πλούσιοι),
ὅλ᾿ κάθουνταν καὶ κλαῖνε γιὰρ γιὰρ ἀμάν
(ὅλοι κάθονταν καὶ ἔκλαιγαν)
Κλαῖν τῆ Θεοῦ τὰ πουλόπα,
(κλαῖν τοῦ Θεοῦ τὰ πουλάκια),
κλαῖν τὰ πεγάδ᾿ὀμμάτεα γιὰρ γιάρ αμάν
(κλαῖν τ᾿ἀνοίγματα (μάτια) τῶν πηγαδιῶν)
Κλαίει τὸ Τσαμλούκ, τὸ Καρακιόλ,
(κλαίει τὸ Τσαμλούκ, τὸ Καρακιόλ),
κλαῖν τ' ἔμορφα τ' ἐλάτεα γιαρ γιαρ αμάν
(κλαῖν τὰ ὄμορφα τὰ ἔλατα)
***Τσάμ, τσάμι εἶναι τὸ πεῦκο. Τσαμλούκ σημαίνει πευκώνας, Τσάμπαση (τσαμ+μπας-κορυφή): περιοχή μὲ ψηλὰ πεῦκα. Οἱ κάτοικοι τῶν Κοτυώρων (Ὀρντού που σημαίνει στρατόπεδο) περιοχῆς μὲ ὀρυζῶνες, τὸ καλοκαῖρι ἀνέβαιναν καὶ ζοῦσαν στὸ Τσάμπασιν, σὲ ὑψόμετρο 2000μ. στὸ ὄρος Καρακόλ (ποὺ σημαίνει παρατηρητήριο) ὅπου εἶχαν σπίτια κυρίως ξύλινα, γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴν ἐλονοσία. (πηγές: διαδίκτυο).
***Δέν ἔχω τὰ πνευματικὰ δικαιώματα. Δέν ἔχω κανένα οἰκονομικὸ κέρδος καὶ κανένα ὑλικὸ ὄφελος ἀπὸ τὸ βίντεο. Οἱ φωτογραφίες εἶναι ἀπὸ τὸ διαδίκτυο. Ἰδιαίτερη μνεία ἁρμόζει σὲ δύο φωτογραφίες τοῦ Στέλιου Καζαντζίδη, ἀπὸ τόν κ. Γιάννη Βελισσαρίδη ποὺ ἔχει τά πνευματικά δικαιώματα.
***Ὅλες οἱ φιλολογικὲς παρατηρήσεις εἶναι στὸ διαδίκτυο σέ διάφορους ἰστοτόπους, εὐχαριστοῦμε. Διαφωνῶ μὲ τὴν ἀπόδοση ἀπὸ ὅλους, τῆς λέξεως "ζεγκοί" (πλούσιοι) ποὺ ἅπαντες τὴ γράφουν "ζεγκί" ὠς ἄκλιτη! Κλίνονται καὶ οἱ λέξεις τῶν Ἑλληνικῶν διαλέκτων ποὺ προέρχονται ὡς ἐξ Ἀνατολῶν δάνεια, κάπως μάλιστα τοὐλάχιστον ὁμοηχεῖ ἡ λέξη "ζεγκοί" μὲ τές λέξεις "πεζεβέγκης", "πεζεβέγκηδες" κ.ἄ.
***Ἐπίσης, δέν δύναμαι νὰ τὸ παραλείψω: θλίβομαι διότι σχεδὸν ὅλοι, ἀφαιροῦν τίς λέξεις : "τοῦ Θεοῦ", καί, μεταφράζουν: "Κλαῖν τὰ πουλιά".Εἴτε τοὺς ἀρέσει εἰτε ὄχι, ὁ στῖχος "κλαῖν τῆ Θεοῦ τὰ πουλόπα", σημαίνει: "κλαῖνε τὰ πουλάκια τοῦ Θεοῦ".
***Κάθε ὑπόδειξη ἢ παρατήρηση εἶναι ἐπιβεβλημένη καὶ εὐπρόσδεκτη. Ἀσεβῆ καὶ ἀνάρμοστα σχόλια, ὅμως, διαγράφονται.
playlist μὲ Ποντιακά:    • Ποντιακά  
μεταξύ τῶν ὁποίων ἐπίλεκτα εἶναι τὸ "Αητέντς επαραπέτανεν"    • Αητένς επαραπέτανεν (στίχοι & ερμηνεί...   , το "Εκάεν και το Τσάμπασιν"    • ΕΚΑΕΝ ΚΑΙ ΤΟ ΤΣΑΜΠΑΣΙΝ (ΣΤΙΧΟΙ ΜΕΤΑΦΡ...   , τὸ "όταν γερά η μάνα" ή "η μάναν έν κρύον νερόν"    • Τσανάκαλης: Η ΜΑΝΑ ΕΝ ΚΡΥΟΝ ΝΕΡΟΝ - η...   και άλλα.
Υπάρχουν καί ἄλλες playlists τοῦ καναλιοῦ !
***Εὐχαριστῶ.
Γιάννης Ἐμμ. Μαράκης
#ποντιακα #λυρα #Τσάμπασιν #Καζαντζίδης #Χρυσανθόπουλος #folk #traditional #greek_folk_music