अंदाडे परिवार जागर गोंधळ कार्यक्रम भाग 1

खंडोबा जागर आणि गोंधळ हा महाराष्ट्रातील लोकसांस्कृतिक परंपरेतील महत्त्वाचा भाग आहे. खंडोबा हे प्राचीन हिंदू देवता असून त्यांना मल्हारी मार्तंड, केदारलिंग, किंवा मल्लूको हिे अशीही नावे आहेत. खंडोबा विशेषतः शेतकरी, धनगर, आणि मराठा समाजाच्या आराध्य देवता मानले जातात. त्यांचा जागर व गोंधळ सोहळा श्रद्धा व भक्तीभावाने साजरा केला जातो.

1. खंडोबा जागर

जागर म्हणजे एखाद्या देवतेचे स्मरण करणे आणि त्यांना जागृत करणे.

खंडोबाचा जागर मुख्यतः रात्री साजरा केला जातो. यात भक्त त्यांना गाण्यांच्या व नृत्यांच्या माध्यमातून आवाहन करतात.

जागर सोहळ्यात खंडोबाच्या पराक्रमांची आणि मल्ल-दैत्यवधाची गाथा गाण्यातून सांगितली जाते.

"जागर" हा खंडोबाचे जागरण करणारा धार्मिक सोहळा असून, यामध्ये भक्तांना खंडोबाच्या कृपेचा अनुभव मिळतो असे मानले जाते.


2. गोंधळ

गोंधळ हा धार्मिक नृत्यप्रकार असून खंडोबा, भवानी, आणि जोतिबा या देवतांना प्रसन्न करण्यासाठी केला जातो.

गोंधळ सोहळा देवतेला नवस फेडण्यासाठी किंवा काही विशिष्ट कार्यक्रम (लग्न, सत्यनारायण पूजा) यानंतर आयोजित केला जातो.

यामध्ये गोंधळी (वेशभूषा केलेले कलाकार) गाण्याच्या वाद्यमेळावर नाचत आणि गात देवतेचे स्तवन करतात.

गोंधळातील गाणी भक्तिरसाने भरलेली असून त्यात कथानकाच्या स्वरूपात देवता व भक्तांमधील संवाद रंगवला जातो.


3. सांस्कृतिक महत्त्व

खंडोबा जागर व गोंधळ सोहळे लोकसंगीत आणि लोकधार्मिक श्रद्धांचा उत्कृष्ट नमुना आहेत. ते महाराष्ट्रातील गावागावांमध्ये सामाजिक एकता व भक्तिभावाचे प्रतीक म्हणून पाहिले जातात. अशा सोहळ्यांमध्ये भक्तांची श्रद्धा व्यक्त होते आणि खंडोबाची कृपा प्राप्त होण्याचा विश्वास लोकांमध्ये दृढ आहे.

4. वाद्ये आणि भक्तिभाव

गोंधळ सोहळ्यात ढोल, ताशा, तुणतुणं, मृदुंग यांसारखी पारंपरिक वाद्ये वाजवली जातात.

अनेकदा गोंधळी कलाकार विशेष प्रकारच्या पोशाखात व निळ्या रंगाचे प्रतीक असलेल्या फेट्यात साजरे करतात.

नवस फेडल्यानंतर हा सोहळा भक्तमंडळींमध्ये जल्लोषाने संपवला जातो.


या प्रकारे खंडोबा जागर आणि गोंधळ महाराष्ट्राच्या धार्मिक व सांस्कृतिक परंपरेचा अभिन्न भाग आहेत.