نقالی شاهنامه؛ زنده یاد مرشد ولی الله ترابی | قسمت دوم

نقالی شاهنامه؛ زنده یاد مرشد ولی الله ترابی | قسمت دوم

ولی‌الله ترابی سفیدآبی، در سال ۱۳۱۵ در ده اسبی‌آب یا همان سفیدآب از توابع شهرستان تفرش در
استان‌مرکزی به دنیا آمد
وی کودک بود که همراه خانواده به تهران آمد و در محله دروازه غار ساکن شدند. در تهران به مکتب رفت و خواندن و نوشتن را آموخت. پدرش تعزیه‌خوان بود و ولی‌الله هم از همان دوران کودکی، نقش طفلان مسلم را در نمایش‌ها بازی می‌کرد. با گذشت ایام، پس از نقش دو طفلان، وی به ترتیب نقش‌های حضرت قاسم(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع) و حضرت یوسف(ع) را خواند ولی پس از مدتی در حدود 20 سالگی، تعزیه خوانی را رها کرد و به سراغ آموختن فنون ورزش‌های رزمی قدیم مثل چوب‌بازی، شمشیرزنی، پرتاب نیزه و کارد و... رفت. مدتی هم گود مقدس زورخانه، فنون کشتی قدیم و خصلت‌های جوانمردی و پهلوانی را تجربه کرد
مرشد ولی‌الله ترابی با اجازه پدر، در حدود سال 1335، به خدمت مرشد روح‌الله شوقی نقال رفت و روایت‌های سینه به سینه نقالی را از ایشان آموخت و پس از مدتی نقالی را آرام آرام به صورت خودجوش با تمرین و ممارست در زمینه نحوه ورود شخصیت‌ها، رها کردن تیر از کمان، زدن گرز، جیغ و شیون و فریاد و دیگر حرکات نمادین آغاز کرد
وی در حدود سال 1340 از محله دروازه غار به محله شهرری نقل مکان نمود و در حوالی منطقه محل سکونت خود، در یک قهوه‌خانه بزرگ رسماً اجرای نقالی را شروع کرد
مرشد ترابی در سال 1353 توسط عطاالله بهمنش (از مفسران معتبر ورزشی) به عنوان نقال افتتاحیه جشن طوس انتخاب شد و بعد از آن نیز در جشنواره‌های شیراز و اصفهان و بسیاری دیگر، مقام اول نقالی را کسب کرد. این استاد هنر نقالی و نمایش، علاوه بر تهیه و تنظیم چندین طومار نقالی، روایت‌های گوناگون شاهنامه را نیز در چندین جلد گردآوری نموده که یک جلد آن با عنوان مشکین‌نامه توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده است
ترابی در دهه 70 با هنرنمایی در فرهنگسراهای تهران و اجرا در جشنواره نمایش های آیینی و سنتی توانست خود را به عنوان یکی از شاخص ترین نقالان ایران معرفی کند
مرشد ولی‌الله ترابی راوی، طومارنویس و نقال و پرده خوان پرآوازه پنج دهه اخیر هنرهای نمایشی ایران،مدت‌ها از بیماری سرطان رنج می برد و در بیمارستان «مدائن» تحت درمان بود تا اینکه عصر روز شنبه، ۱۲ مرداد ماه ۱۳۹۲ در سن 77 سالگی به دلیل بیماری سرطان در بیمارستان تهران درگذشت

نقال کیست
نقال شعر یا نثرها را با حرکات و اشارات و گاهی به همراه موسیقی و توصیف کتیبه‌ها و نقاشی‌ها بازگو می‌کند. نقال به استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار و متن‌ها و هم‌چنین توانایی بداهه‌گویی و مهارت سخنرانی نیاز دارد. لباس نقال، لباسی ساده‌است و گاهی به همراه کلاه باستانی یا کت‌های زرهی در طول اجرای برنامه برای بازگو کردن صحنه‌های نبرد است

در عصر رونق قهوه خانه از اوایل قرن یازدهم تا نخستین دهه های قرن چهاردهم شمار بزرگی از نقالان به این نهاد روی آوردند و آن را پایگاه نقالی و شاهنامه خوانی کردند. در این دوره قهوه خانه نهاد فعالی در انتقال فرهنگ و ادب کهن ملی و مذهبی ایران به توده مردم بی سواد یا کم سواد به شمار می‌رفت و در آموزش آداب زندگی گذشتگان اخلاق و منش پهلوانان و جوانمردان به افرادی که به قهوه خانه می‌رفتند نقش مهمی داشت. نقالان را بر حسب نوع داستان‌هایی که می‌گفتند چیرگی و تسلط‌شان به نقالی به سه دسته تقسیم کردند

نخست شاهنامه خوانان یا نقالانی که فقط به نقل داستان‌های حماسی شاهنامه می‌پرداختند دوم نقالانی که در نقل داستان‌های تاریخی و افسانه‌ای مانند اسکندرنامه مهارت داشتند و سوم مذهبی خوانانی که داستان‌های دینی مذهبی مانند حمزه‌نامه و حیدرنامه می‌خواندند. هر قصه‌گو در نقل قصه شیوه بیان خود را داشت. چست و چالاک بودن در بیان درک مجلس نقل و دریافت میزان ذوق و رغبت مردم آراستن نظم به نثر برای ملال انگیز نشدن نقل خواندن شعر با آهنگ و آواز شرح بیت‌های دشوار یادنامه سراینده شعر فاتحه خواندن و تکبیر گفتن نکاتی بود که نقال باید آن را رعایت می‌کرد

انواع نقالی
نقالی را می‌توان از دو منظر طبقه‌بندی کرد. یکی شکل ظاهری متنی که نقال می‌خواند و دوم محتوای داستان و افسانه
از دیدگاه اول و لحاظ شیوه‌ی کار نقل، نقالی به سه دسته تقسیم می‌شود
نقل منظومه‌ای که هرآنچه نقال به زبان می‌آورد شعر است و اکثراً نیز شعر‌های شاهنامه هستند
نقل روایتی که به صورت کلام ساده روایت می‌شود و نسبت به شعر ساده‌تر است
نقل تلفیقی که از هر دو نوع شعر و نثر در آن استفاده می‌شود
از دیگر نقطه نظر‌، نقالی بر اساس مضمون و محتوای آن تقسیم‌بندی می‌شود
انواع مختلف نقالی از این منظر عبارتند از
نقل حماسی ملی و اساطیری کهن سرزمین ایران که داستان پهلوانی‌ها در آن جای دارد و شاهنامه، اسکندرنامه، بانوگشسب نامه، بهمن نامه و گرشاسب نامه کتاب‌های مورد استفاده در این نوع نقالی هستند نقل حماسی مذهبی که شامل داستان‌های مذهبی و روایات منسوب به امامان مانند نبرد‌های حضرت امیرالمومنین (ع) و حمزه سیدالشهدا، وقایع عاشورا و… از کتاب‌هایی همچون خاوران‌نامه، مختارنامه و حمله حیدری می‌شود
نقل حکایات اخلاقی که در آن داستان‌های مثنوی معنوی و دیگر داستان‌های افراد معروف و غیرمعروف عامه همچون داستان لنبک آب فروش، چهاردرویش و… گفته می‌شود
نقل عاشقانه که از گذشته‌های دور طرفداران بسیار داشته است و قصه‌های عاشقانه لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و… خصوصا سروده‌های نظامی

#مرشد_ولی_آلله_ترابی
#نقالی
#شاهنامه_خوانی
#فردوسی
#قهوه_خانه
#تئاتر_ایرانی