რაბათი

ეს ახალციხის ციხეა - ისტორიული ციხე–ქალაქი საქართველოში, რომელიც განსაკუთრებული სილამაზით გამოირჩევა. 7 ჰექტარზე გადაშლილ ციხე-სიმაგრე ერთგვარი ქალაქია - ქალაქ ახალციხეში. ციხის გალავანს მიღმა მრავალი ადამიანი და ბევრად მასშტაბური სანახაობა გადაიშლება, ვიდრე ეს გარედან შეიძლება წარმოიდგინო.
მესხეთს მდიდარი ისტორიული წარსული აქვს, ამ კუთხეს უძველესი დროიდანვე მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ქვეყნის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში. ქალაქის და ციხესიმაგრის ისტორია IX საუკუნიდან იწყება, აღმშენებელია აშოტ I კურაპალატის უმცროსი ვაჟი გუარამ მამფალი, რომელიც ბიზანტიის სარდალიც გახლდათ, მან სამცხის ტერიტორიაზე ააგო სამი სტრატეგიული დანიშნულების ციხე-სიმაგრე: ჯუარის ციხე, ოძრხე და ლომსიათა (დღევანდელი ,,ახალციხის ციხე“), ტერმინი სამცხეც აქედან მომდინარეობს ,,სამი ციხე“. ,,ლომსიათა“-ს სახელწოდების ცვლილება XII ს-ში უნდა მომხდარიყო, რადგან 1203 წლის ბასიანის ომის დროს ქალაქი ახალციხედაა მოხსენიებული. ტერმინი ახალციხე გულისხმობს ძველი ციხის განახლებას, რადგან ამ ადგილას IX საუკუნიდან არსებობდა ,,ლომსიათ“ წოდებული ციხე-სიმაგრე. ე.ი თურქ-სელჩუკების შემოსევების დროს დაინგრა, ხელახლა ააშენეს და სახელიც ამიტომ შეეცვალა ,, ახალი ციხე“ ანუ ,, ახალციხე“. XII–XIII საუკუნეებში ციხე ჯაყელების რეზიდენციად იქცა. ახალციხე სამცხის მნიშვნელოვანი სავაჭრო, კულტურული და ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. იგი 1578 წელს ოსმალებმა დაიპყრეს. 1628 წლიდან ახალციხის საფაშოს ცენტრი გახდა. XVII-XVIII საუკუნეებში ლეკი აბრაგების მიერ ტყვე ქრისტიანებით ვაჭრობის მთავარი ბუნაგი იყო.
1810 წლებში საათაბაგოს ნაწილი, ახალციხე და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რუსებმა აიღეს. მაგრამ ბუქარესტის ზავით, 1812 წელს იგი კვლავ ოსმალეთს გადასცეს. 1828-1829 წლებში, რუსეთ-ოსმალეთის ომის დროს, რუსთა ჯარმა გენერალ ი. პასკევიჩის სარდლობით ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. ადრიანოპოლის ზავის თანახმად, ახალციხე და 10 სანჯაყი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა. ი. პასკევიჩის ბრძანებით არზრუმიდან და არტაანიდან სამცხეში 100 000 კომლი სომეხი ჩაასახლეს. ქართველებს მიწები ჩამოართვეს. სომხებს გადასცეს და 7 წლით ბეგარისგან გაათავისუფლეს, რამაც მძიმე ეკონომიკურ და ეთნიკურ პირობებში ჩააყენა ქართველი მოსახლეობა. 1840 წლიდან ახალციხე მაზრის ცენტრი იყო. 1846 წელს ქუთაისის გუბერნიის, შემდეგ კი თბილისის გუბერნიის სამაზრო ქალაქი გახდა.
1853 წლის ნოემბერში ყირიმის ომის დროს ახალციხესთან რუსულ-ქართულმა ჯარმა ი.ანდრონიკაშვილის სარდლობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები. 1918 წლის ივნისში დამოუკიდებელი საქართველოს დროს ოსმალებმა ახალციხე, ახალქალაქი, ასპინძა და ბათუმი დაიკავეს, საქართველოს რესპუბლიკის ჯარმა ისინი განდევნა. 1921 წ. 8 მარტს ახალციხე რევოლუციურმა მე-11 წითელი არმიის ნაწილებმა დაიკავეს და ქალაქში საბჭოთა ხელისუფლება დაამყარეს. საბჭოთა ხელისუფლების წლებში ახალციხე რაიონული ცენტრი იყო
2011-2012 წლებში მიმდინარე რეკონსტრუქციის შედეგად ციხე-კომპლექსის ტერიტორიაზე განახლდა გალავანი, ციტადელი, IX-X სს-ის მართლმადიდებლური ტაძარი, ჰაჯი ახმედ-ფაშა ჯაყელის სახელობის მეჩეთი, მედრესე, მინარეთი და ჯაყელების სასახლე, სადაც განთავსდა სამცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმის საგამოფენო დარბაზი.
წარმოუდგენლად ლამაზია აღდგენილი რაბათის ციხის თანამედროვე ნაწილი, სადაც ფუნქციონირებს სასტუმრო, კაფე, ღვინისა და სუვენირების მაღაზიები, ასევე ქორწინების სახლი, სადაც წყვილებს ყოველთვის ელოდებიან. კომპლექსს რეაბილიტაცია რამდენიმე წლის წინ ჩაუტარდა და მას შემდეგ, როგორც ახალციხელები ხშირად აღნიშნავენ ქალაქსაც ახალი სიცოცხლე შეემატა.
გადმოცემის თანახმად, ახალციხის ახმედ ფაშა-ჯაყელი რაბათის ციხის აგებისას ცდილობდა, აია სოფიას მიმსგავსებით აეშენებინა მეჩეთი, რადგან აია სოფია, როგორც ბიზანტიური მართლმადიდებლური ეკლესია (რომელიც მოგვიანებით მეჩეთად გადაკეთდა ოსმანთა მიერ) იმთავითვე იპყრობდა არა მხოლოდ ქრისტიანების, არამედ მუსლიმანების ყურადღებას. აია სოფიათი ზედმეტად დაინტერესების გამო, ერთ-ერთი გადმოცემით, თურქებმა ახმედ-ფაშა დასაჯეს და თავი მოკვეთეს. თუმცა, ისტორიკოსები ამ ვერსიას რეალობასთან არ აკავშირებენ და აცხადებენ, რომ თურქებს ახმედ-ფაშა სიკვდილით ამის გამო არ დაუსჯიათ. უბრალოდ, ახალციხის ფაშა თვითონ აწესებდა იმერეთის სამეფოდან თურქებისთვის მისაყიდ ტყვეთა რაოდენობას. როცა იმერთა მეფე სოლომონ პირველმა თურქებს ხარკი შეუწყვიტა, სულთან მუსტაფა მესამის დავალებით ახმედ-ფაშა დაუკავშირდა არზრუმისა და ყარსის ფაშებს, დაღესტნელ ფეოდალებს და 1757 წელს 40 ათასიანი ლაშქარი გაგზავნა იმერეთში. თუმცა ისინი სოლომონმა ხრესილის ველზე სასტიკად დაამარცხა. ამ მარცხის გამო სულთანმა ახმედ-ფაშა თანამდებობიდან გადააყენა და ციხეში ჩასვა. ახმედ-ფაშა ციხიდან გაიპარა, მაგრამ მალე ხელახლა დაატყვევეს და სულთნის ბრძანებით თავი მოკვეთეს.
რაბათის ისტორიული ციხე, რომელიც მდინარე ფოცხოვის ნაპირზე, ზღვის დონიდან 1000 მეტრზე მდებარეობს, საუკუნეების წინ ძველი სამცხის მთავარ ქალაქს და სამცხის ათაბაგთა რეზიდენციას წარმოადგენდა. ულამაზესი ციხე-ქალაქის დათვალიერებისას, თავისუფლად შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რომ საქართველოს ისტორიის უძველეს პერიოდში მოგზაურობთ. ლაბირინთებით, ციხე-კოშკებით, ეკლესიებით, მეჩეთითა და სხვა ღირსშესანიშნაობით სავსე ციხე დამთვალიერებლს დადებითი ემოციებით ავსებს.