İLYAS ƏFƏNDYİYEV həyatı və yaradıcılıq yolu.

İlyas Məhəmməd oğlu Əfəndiyev 1914-cü il may ayının 26-da Qaryaginin (indiki Füzuli rayonu) hal-hazırki Saracıq kəndində tanınmış və hörmətli tacir ailəsində anadan olmuşdur. Nəsilliklə oxumuş ruhani və varlı tacir ailəsindən çıxmış Məhəmməd kişi 1884-cü ildə anadan olmuşdur. Onun ata-babası bütün Qarabağda tanınan, kasıba, yoxsula əl tutan, xeyirxah və alicənab adamlar idilər. Bu ailənin bir qolu tacir nəslinə mənsub olub alqı-satqı işləri ilə məşğul olmuşdur. Digər qolu isə ruhani təhsili almış, savadlı axund və üləmalardan ibarət idi.
Yazıçının atası Məhəmməd Əfəndiyev həmin ailənin ticarətlə məşğul olan qoluna mənsub olmuşdur. O, 7–8 yaşında olarkən atası vəfat etmiş, anası ərə getməyərək bütün ömrünü dörd kiçik oğlu ilə bir qızını boya-başa çatdırmağa sərf etmişdir. Məhəmməd Əfəndiyev kənddə beşillik rus-tatar məktəbini əla qiymətlərlə bitirmiş, rus dilini mükəmməl öyrənmişdir. Məktəbi bitirdikdən sonra Qaryaginə köçərək yeznəsinin yanında kənd təsərrüfatı alətləri satan mağazada işləmişdir. Bir müddət sonra həmin ticarətlə müstəqil məşğul olmuşdur. O, Rusiyanın müxtəlif şəhərlərilə, Təbrizlə, İstanbulla ticarət əlaqələrinə girmiş, bir neçə həmkarı ilə birlikdə mal gətirib satmaqla var-dövlət sahibi olmuş və böyük hörmət qazanmışdır. 1920-ci ildə Azərbaycan bolşeviklər tərəfindən işğal olunduqdan sonra Məhəmməd kişi müxtəlif təsərrüfat idarələrində çalışmışdır.[1]
Onun babası Hacı Axund Tehranda ali ruhani təhsili almış, geniş dünyagörüşlü və savadlı bir adam olub böyük hörmət sahibi idi. Evində çox zəngin kitabxanası varmış. İlyas Əfəndiyev qeyd edir ki, Hacı Axund başqa mollalar kimi acgöz deyildi, kasıblardan pul almaz, camaatı öz halal zəhməti ilə dolanmağa, fəqir-füqəraya əl tutmağa çağırardı. Kasıblar həmişə onun yanına məsləhətə gələrdilər.[2]
Yazıçının babası Bayram bəy Şuşada rus dilində gimnaziyanı bitirib dövlət idarələrində məmur işləmiş, Müsavat hökuməti vaxtında Şuşada qəza rəisi vəzifəsində çalışmışdır.
İntizar"(1940-cı illər-Yazıçı Mehdi Hüseynlə birgə yazmışdır.)

"İşıqlı yollar"(1947)

"Bahar suları"(1948)

"Atayevlər ailəsi"(1954)

"Sən həmişə mənimləsən", yaxud "Boy çiçəyi"(1964)

"Mənim günahım"(1967)

"Odlu səhradan gəlmiş şeytan"

"On manatlıq lüstr"

"Bizə inan"

"Unuda bilmirəm"(1968)

"Məhv olmuş gündəliklər"(1969)

"Mahnı dağlarda qaldı"(1971)

"Qəribə oğlan"(1973)

"Bağlardan gələn səs"(1976)

"Xurşidbanu Natəvan"(1980)

"Büllur sarayda"

"Şeyx Xiyabani"(1986)

"Bizim qəribə taleyimiz"(1988)

"Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı"(1989)

"Tənha iydə ağacı"(1991)

"Ağıllılar və dəlilər"(1992)

"Hökmdar və qızı"(1994)

Uşaq hekayələriRedaktə

"Ceyran ovu"

"Maraqlı hadisə"

"Qoruqlarda"

"Yasəmən ağacı"

"İz ilə"

"Ovçunun nağılı"

"Zəmidə bir turac səslənirdi"

HekayələrRedaktə

"Kənddən məktublar" kitabından

"Qızbəs xala"

"Qarımış oğlan"

"Mirzə İman"

"Xəncər hekayəsi"

"Aydınlıq gecələr" kitabından

"Gözlənilməyən sevgi"

"Apardı sellər Saranı"

"Durna"

"Qəhrəman ilə bülbülün nağılı"

"Kiçik bir poema"

"Qoca tarını çaldı"

"Yarımçıq qalmış portret haqqında mahnı"

"Qarı dağ"

"Hekayələr" kitabından

"Görüş"

"Gülaçar"

"Su dəyirmanı"

"Sən ey böyük yaradan" kitabından

"Yusif və Esfir"

"Vəzir Allahverdi xan və Bəhlul Danəndə"

"Sən ey böyük yaradan"

"Abidin yuxusu"

"Həyatın əbədi ahəngi"

"Sağsağan"

"İsa-Musa"

Müxtəlif illərin hekayələri

"Berlində bir gecə"

"Qəhrəmanımın nişanlısı"

"Balıqçılar"

"Gül satan"

"Cavan yolçu"

"Bahar buludları"

"Xəncər"

"Yaylaq qonşumuz"

"Şəhərdən gələn ovçu"

"Yun şal"

"Qırçı və qırmızı çiçək"

"Tufandan sonra"

"Səməd Vurğun haqqında hekayə"

"Daş hasar"

PovestlərRedaktə

"Kənddən məktublar"(1939)

"Aydınlıq gecələr"(1945)

"Torpağın sahibi"

"Qaçaq Süleymanın ölümü"

"Xan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı"

"Üçatılan"(1981) (avtobioqrafik)

Romanlar

"Söyüdlü arx"(1958)

"Körpüsalanlar"(1960)

"Geriyə baxma, qoca"(1980) (avtobioqrafik əsərdir)

"Xan çinar"

"Dağlar arxasında üç dost
Sarıköynəklə Valehin nağılı"(1976–1978)