OCHIQ URUG'LI O'SIMLIKLAR - QARAG'AY TOIFALILAR BO'LIMI ARCHA VA QARAG'AY HAQIDA.

OCHIQ URUG'LI O'SIMLIKLAR - QARAG'AY TOIFALILAR BO'LIMI ARCHA VA QARAG'AY HAQIDA. ОЧИҚ УРУҒЛИ ЎСИМЛИКЛAР - ҚAРAҒAЙ ТОИФAЛИЛAР БЎЛИМИ AРЧA ВA ҚAРAҒAЙ ҲAҚИДA.
KANALIMIZGA OBUNA BO'LING:
   / @biologuz  
Yangi bo‘lsangiz kanalimizga obuna bo‘lishni unutmang!
👍Layk tugmasini bosishni unutmang !
🔥Ajoyib kommentlaringizni qoldiring...
Kuningiz xayrli o‘tsin!
Hurmat ila BIOLOGUZ
►ТЕЛЕГРАМ КАНАЛИМИЗ: https://t.me/uzbiolog
►ИНСТAГРAМ СAҲИФAМИЗ:   / uzbiolog  
►Хамкор Каналларимиз: https://bit.ly/32ibaXL - Android Apk Ilovalar Sayti.
#archa #uzbiolog #biologuz #qaragayhaqida #archahaqida #qaragayfoydasi
OCHIQ URUG`LI O'SIMLIKLAR ARCHA - Yer yuzida ochiq o'simliklarning 700 ga yaqin turi borligi aniqlangan. Ochiq o'simliklar daraxt va butalardan tashkil topgan. Ular uruglaridan ko`payadi. Ochiq o'simliklarning uruglari gulli o'simliklarnikiga o`xshash meva ichida yopiq holda emas, balki qubbalarning tangachalarida ochiq holda yetishadi. Shuning uchun ham ular ochiq o'simliklar deyiladi. Ochiq o'simliklarga misol qilib archa, saur, qarag`ay va qoragarag`ay, sekvoyadendron kabi o'simliklarni keltirish mumkin. Archalar bo`yi 20 m gacha yctadigan, doimo yashil da-raxtdir (91-rasm). Tog`laming 3500-4500 m balandlikdagi yonbag`irlarida, sovuq va doimiy shamol ta'sirida archaning yer bag`irlab o'sishga moslashgan turlari ham uchraydi. Archalarning barglari juda mayda, yashil rangli, tangachasimon yoki ignasimon. Zarafshon archasi ikki uyli o'simlik. Bahor oxirlarida ayrim archa tuplarining yosh novdalarida mayda qubbachalar hosil bo'lib, ularda juda ko`p miqdorda chang yetishadi. Bu qubbachalar changchili qubbalar deb ataladi. Shu vaqtda archaning boshqa tuplarida uzunligi 0,5-1 sm keladigan sharsimon qubbalar hosil boladi. Bu qubbalar urug' kurtakli qubbalar deb ataladi. Urug`chi qubbalarning tangachalarida urug'kurtak joylashadi. Urug'kurtakdagi arxegoniy ichida esa tuxum hujayra yetishadi. Changchi qubbachalarda yetilgan chang boshqa tupda yetilgan urug`chi qubbalarga kelib tushadi va uni changlantiradi. Urug`kurtakka tushgan chang donasining vegetativ hujayrasi o'sib chang nayini hosil qiladi. Generativ hujayradan hosil boladigan spermiylardan biri arxegoniydagi tuxum hujayrani urug'lantiradi. Urug'langan tuxum hujayradan murtak, urug`kurtakdan urug` rivojlanadi. Urug'lanishdan so`ng urug`chi qubbani tashkil qilgan tangachalar tezda o'sadi, yo`g`onlashadi va o'zlaridan ajralib chiqqan mum (smola) bir-birlari bilan qo'shilib, qubbani o`rab turuvchi etdor, yumshoq po`stga aylanadi. Archaning urug`chi qubbalari urug'langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi yilda pishadi.
O`rta Osiyoda archaning 7 to yovvoyi turi o'sadi, bulardan 3 tasi O`zbekiston tog'larida o'sadi (Zarafshon archasi, Turkiston archasi va Saur archa). Bundan tashqari, shahar ko`chalarida, manzarali daraxt sifatida Virgin archasi ekiladi. Virgin 4 archasining vatani Shimoliy Amerika Manzarali o'simliklar qatorida archadoshlar oilasiga mansub daraxtlardan yana biri Sharq sauri ekiladi. U tana va bargining tuzilishi bilan archaga o'xshaydi, lekin yosh novdalarning o'ziga xos shoxlanishi va pishgan qubbalarining no-tekis choklar orqali ochilishi bilan archalardan farq qiladi. Qarag`ay turkumi qarag'aydoshlar oilasiga mansub bolib, yer
yuzida turkumning 100 ga yaqin turi o'sadi. Ular, asosan, Shimoliy Yarimsharda tarqialgan. Yevropa, Osiyo va Amerikada katta-katta maydonlarda qarag`ay o`rmonlari mavjud. O`zbekistonda qarag`aylar tabiiy holda o'smaydi. Ular-ning 10 ga yaqin turi O`zbekistonda eng yaxshi xush-manzara va yog`ochbop o'simlik sifatida ekib o`stiriladi. Qarag`aylardan eng keng tarqalgani oddiy qarag`ay hisoblanadi (92-rasm). Oddiy qarag`ay bir uyli yorug`sevar, doimo yashil daraxt. Ochiq joylarda o'sgan tuplari juda ham sershox va salobatli Barglari novdalarda 2 tadan bolib o`rnashgan, uzunligi 5-7 sm, och yashil rangli. Oddiy qarag`ay urug'idan yaxshi o'sadi. Changchili qubbalar bahor oylarida yosh novdalarning pastki qismida hosil Qubbalarning o`rtasidan o`tadigan o'qda spiral shaklida tangachalar, tangachalarning ostki qismida changdonlar o`rnashgan. Changdonlar ichida chang donalari hosil boladi va shamol yordamida urug`chi qubbalarga uchib o`tadi. Urug`kurtakli qubbalar bittadan yoki ikkitadan uzun novdalarning uchida paydo bo'ladi. Qubbaning o`rtasidan o`tgan o`qqa urug`chi tangachalar birlashadi. Bu tangachalarning ustida 2 tadan urug'kurtak joylashadi. Oddiy qarag`ayning qubbalari 2 yilda yetiladi va shamol ta'sirida to`kila boshlaydi. Qarag`aylardan oliy nav qog`ozlar tayyorlashda va texnik spirtlar olishda foydalaniladi.
1. Ochiq o'simliklarning o'ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
2. Archaning tanasi, shoxi va barglari qanday tuzilishga ega?
3. Archa nega ikki uyli o'simlik deb ataladi?
4. Oddiy qarag`ayning belgilarini ayting.