Wisznice 2022 - Żydzi w Wisznicach - Reportaż - 26 09 2022

Żydzi zaczęli osiedlać się w Wisznicach prawdopodobnie dopiero pod koniec XVIII wieku[1.1], choć w niektórych źródłach pojawiają się informacje, iż zamieszkiwali tu co najmniej od początku XVI wieku, a nawet mieli już swoją bożnicę. Być może, istniejąca wcześniej społeczność została zniszczona np. na skutek najazdu wojsk Chmielnickiego, po czym odrodziła się dopiero po ponad stuleciu.
XIX wiek przyniósł szybki wzrost liczby ludności żydowskiej w Wisznicach. W 1835 r. wzmiankowana jest bożnica, mykwa oraz szpital (przytułek). Pierwsze dokumenty potwierdzające istnienie kahału pochodzą dopiero z 1864 r., ale można przypuszczać, że samodzielna gmina powstała nieco wcześniej. Głównym źródłem utrzymania społeczności była produkcja i sprzedaż żywności. W osadzie działały też młyny parowe będące własnością żydowskich przedsiębiorców[1.2]. W ciągu XIX w. znaczne wpływy zdobyli zwolennicy chasydyzmu, którzy aż do I wojny światowej zdominowali instytucje gminne[1.3].
Na przełomie XIX i XX w. Żydzi, stanowiący ponad połowę mieszkańców Wisznic, będący właścicielami większość domów i kramów przy rynku, odgrywali znaczącą rolę w rozwoju ekonomicznym ośrodka. Na początku XX w. zaczęło rozwijać się życie polityczne – założono komórki Bundu i Poalej Syjon[1.1.3].
Także w okresie międzywojennym w Wisznicach działało kilka żydowskich partii i organizacji politycznych: Aguda, Bund oraz różne ugrupowania syjonistyczne. Funkcjonowały także instytucje prowadzące działalność kulturalną i oświatową (Kultur- Liga, Tarbut), związki zawodowe (Związek Drobnych Kupców) oraz organizacje dobroczynne (Gemilut Chesed).
Wyjątkowo trudne dla wisznickich Żydów okazały się lata 30. XX wieku. Na fali pogłębiającego się kryzysu gospodarczego i wzrostu nastrojów antysemickich, w 1934 i 1936 roku w osadzie doszło do antyżydowskich wystąpień[1.1.3]. W 1939 r., w wyniku pożaru miasteczka, spłonęło wiele żydowskich domów. Przed wybuchem II wojny światowej pod nadzorem gminy znajdowały się: synagoga, bet midrasz, mykwa, rzeźna rytualna, przytułek oraz cmentarz[1.4].
W listopadzie 1939 r., po zajęciu osady przez Niemców, w Wisznicach powołano Judenrat. W czerwcu 1940 r., lub jak podają inne źródła – jesienią 1940 r., na mocy decyzji niemieckich władz okupacyjnych utworzono getto, będące drugim po puławskim gettem w dystrykcie lubelskim. Znajdowało się ono w północno-wschodniej części osady, pomiędzy dzisiejszymi ulicami Kościelną, Fabryczną i Polną. Pod koniec grudnia 1940 r. wisznickie getto jednak rozwiązano, a Żydzi powrócili do swoich domów[1.5]. W marcu 1941 r. getto utworzono ponownie[1.6]. Zamknięto w nim ok. 2,5 tys. osób, w tym ok. 950 Żydów z osady oraz przesiedleńców z Krakowa i Mławy.
We wrześniu 1942 r. grupę około 1 tys. Żydów z Wisznic przepędzono pieszo do getta w Międzyrzecu Podlaskim. W czasie przemarszu kilku młodych mężczyzn zaatakowało niemieckich żandarmów umożliwiając ucieczkę znacznej grupie osób[1.1.3]. 27 października 1942 r. pozostali Żydzi z getta zostali wywiezieni do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. Ostatnich 124 Żydów z getta zamordowano 17 listopada 1942 roku[1.7]. W Wisznicach funkcjonował także niemiecki obóz pracy przymusowej, w którym przetrzymywano około 100 Żydów, w tym m. in. osoby przywiezione z Czech. Podczas likwidacji obozu w 1943 r. Niemcy rozstrzelali wszystkich więźniów na łąkach wsi Dubica.
Po 1945 r. zniszczono wisznicki cmentarz żydowski, znajdujący się w pobliżu ul. Przemysłowej. Plac po nekropoli obsadzono sosnami i świerkami. Wisznice 2022 - Żydzi w Wisznicach - Reportaż - 26 09 2022