Μονή Σκαφιδιάς Ηλείας

Στο ειδυλλιακό τοπίο δίπλα στις εκβολές του ποταμού Ιάρδανου και στην καταγάλανη παραλία της Σκαφιδιάς, δεσπόζει η επιβλητική ομώνυμη μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Για την ονομασία της υπάρχουν διάφορες παραδόσεις, που τη συνδέουν με την αρχαία Φειά, με τη μορφολογία της θέσης της που μοιάζει με σκαφίδι, με τους ντόπιους κατασκευαστές σκαφιδιών ή με την εύρεση της χαμένης σήμερα εικόνας της Παναγίας, σε μια σκάφη μέσα στη θάλασσα.

Η Μονή είναι η παλαιότερη της Ηλείας, καθώς η ύπαρξή της ανάγεται τουλάχιστον στον 12ο αιώνα. Στη μακραίωνη ιστορία της γνώρισε περιόδους ακμής αλλά και πολλές καταστροφές. Στα χρόνια της Α΄ Τουρκοκρατίας ερημώθηκε και οι μοναχοί της κατέφυγαν στη Ζάκυνθο, ενώ στην περίοδο της Ενετοκρατίας (τέλη 17ου - αρχές 18ου αιώνα) έγινε μετόχι της Μονής Στροφάδων της Ζακύνθου και ανακαινίσθηκε. Στην περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας και της ελληνικής επανάστασης, στην οποία συμμετείχε ενεργά, πυρπολήθηκε δύο φορές. Το 1886 κατέρρευσε από σεισμό και το 1943-1944 καταστράφηκε από γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα.

Το συγκρότημα από μακριά θυμίζει μεσαιωνικό φρούριο, αν και η σημερινή μορφή του είναι αλλοιωμένη λόγω των επισκευών και μετατροπών που έχει υποστεί. Κυρίαρχη θέση έχει το μοναδικό τετράπλευρο διώροφο κτήριο στο κέντρο της δυτικής πλευράς, με τους τέσσερις κυλινδρικούς προμαχώνες στις γωνίες. Κτίστηκε ίσως στην περίοδο της Ενετοκρατίας, όπως δείχνει η δυτικότροπη αρχιτεκτονική του, και στέγαζε το ηγουμενείο και το θησαυροφυλάκιο της μονής, ενώ χρησίμευε ως καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση κινδύνου. Το καθολικό κτίστηκε τον 12ο αιώνα και αρχικά ήταν σταυροειδής τρουλαίος ναός, από τον οποίο διατηρούνται μόνο τμήματα της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας στην αντολική πλευρά. Το 1887, μετά την καταστροφή του, μετατράπηκε σε μονόχωρη βασιλική με νάρθηκα και προστώο. Στον νάρθηκά του σώζονται τοιχογραφίες λαϊκής τεχνοτροπίας, που χρονολογούνται στο 1710.