چهار اسم الهی؛ ام الائمه الاسماء - آیت الله محمدرضا نکونام

برای شناختن اسمای الهی، ابتدا معانی مطابقی آن بررسی می‌شود. بسیاری از کسانی که به علم اسما پرداخته‌اند، دقّت در معانی آن‌ها نکرده‌اند. گاه معانی اسما را با یکدیگر اشتباه گرفته‌اند. چرا اسمای خدا را این‌گونه معنا کرده‌اند؟ آیا از تنگنای وجود واژه‌ها به این معانی رسیده‌اند؟ یا بی‌دقتی ایشان موجب این اشتباهات شده است؟ و یا بلندای معانی اسما طوری است که این معانی به چنگ هر ذهنی نمی‌افتد؟! به هر دلیلی که باشد، این امر بر مشکلات فهم اسما، افزوده است. برای خداشناسی، نخست باید نقشه حق‌تعالی را به درستی ترسیم کرد، تا معنای صحیح و درستی از او به ذهن آدمی بنشیند. در دانستن نقشه حق، افزون بر اسما و صفات، باید به ذات نیز پرداخت. آیا ذات حق‌تعالی نیز اسمی دارد؟ یا واژه‌ها در تبیین ذات، کوتاه‌اند؟

در سرآغاز کلام، که «بسم اللّه الرحمن الرحیم» است. هر یک از اسمای «اللّه»، «رحمان» و «رحیم» چه معنایی دارند؟ آیا به راستی «اللّه» به معنای خداست؟ یا واژه‌ای برای معنای اللّه نیافته‌اند و به ناچار این‌گونه ترجمه کرده‌اند؟ نخستین کسی که «اللّه» را به زبان فارسی «خدا» معنا کرده است، چقدر دقّت و اهتمام بر درستی معنا داشته است؟ پس از بررسی معنای مطابقی اسما، بحث ارتباط هر یک از اسما با حق‌تعالی پیش می‌آید. اسمای الهی، هرکدام چگونه معنایی دارند؟ که باعث پیدا شدن «حیث» در حق‌تعالی نمی‌شود؟! در حالی که در موجودات مختلف، یک حیث موجب می‌شود که آن موجود حیث دیگر را نپذیرد. برای مثال: وقتی می‌گوییم «زید شاعر است»، حیث‌های دیگر او ـ یعنی کاتب یا عالم بودن او ـ موردنظر نیست. حال اگر بگوییم: «زید عالم است»، این‌بار، حیثِ شاعر بودن او مد نظر نیست. ممکن است زید شاعر باشد، ولی عالم نباشد و یا عالم باشد اما شاعر نباشد. اسمای حق‌تعالی همانند شاعر بودن انسان و یا کاتب و عالم بودن او، «حیثی» نیست.
مباحث اسما به دو بخش عمده و کلی تقسیم می‌شود.

۱) مباحث ظاهری، صوری و علمی اسما، که بحث‌های تفسیری، روایی، فلسفی و عرفانی اسما را دربر می‌گیرد.
۲) مباحث ربوبی، که شامل خصوصیات باطنی و مسائل ربوبی اسما می‌شود.

در بخش اول، به حاکمیت و دولت اسما بر عالم و آدم پرداخته می‌شود. اسما بر تمام عالم و آدم ـ حتی بر خودِ اسما ـ حکومت دارند. ذات حق‌تعالی از آن جهت که تعین ندارد، دولت ظاهر ندارد. حق‌تعالی، تحت دولت اسما بر عالم و آدم حکومت می‌کند. «لااسم له ولا رسم»
منبع: پیش نویس درس اسماء الحسنی
آیت الله محمدرضا نکونام