रायगड किल्ला (धरतीवरचा स्वर्ग )Raigad Fort | महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक ठिकाण | History |

रायगड हा महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील महाड येथे स्थित एक डोंगरी किल्ला आहे. हा दख्खण पाठरावरील सर्वात मजबूत किल्ल्याणंपैकी एक आहे. रायगडावरील अनेक बांधकाम आणि संरचना छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधल्या होत्या. जेव्हा त्यांनी 1674 मध्ये मराठा साम्राज्याच्या राजाचा राज्यभिषेक झाल्यावर त्याची राजधानी बनवली होती. जे नंतर मराठा साम्राज्यात विकसित झाले आणि शेवटी पश्चिम आणि मध्य भारताचा बराच भाग व्यापला.
रायगड किल्ल्याच प्राचीन नाव रायरी होते. युरोपमधील लोकं त्याला ' इस्टर्न जिब्राल्टर ' म्हणत असत. रायगड जितका अजिंक्य आणि दुर्गम आहे तितकाच जिब्राल्टरचा ठाणेही अजिंक्य आहे.



महादरवाजा (Mahadarwaja)
महादरवाजा हा दरवाजा आहे ज्याद्वारे रायगड किल्ल्यात प्रवेश करावा लागतो.
हा दरवाजा 350 वर्षांपूर्वी बांधण्यात आला होता आणि हत्तीच्या मदतीने शत्रू तोडू शकत नाही अशा पद्धतीने त्याची रचना करण्यात आली आहे.
रायगडाचे मुख्य दरवाजे सूर्योदयानंतर उघडतात आणि सूर्यास्तानंतर बंद होतात.

नगरखाना दरवाजा
नगरखाना हे बाले किल्ल्याच्या मुख्य प्रवेशद्वारांपैकी एक आहे जे आपण सिंहासनासमोर पाहू शकता.
राजाच्या दरबारी, रायगड किल्ल्याच्या आत मूळ सिंहासनाची प्रतिकृती आहे जी मुख्य दरवाजाच्या समोर आहे ज्याला नगरखाना दरवाजा म्हणतात.
दरवाजापासून सिंहासनापर्यंत ऐकण्यासाठी मदत करण्यासाठी हे बंदिस्त ध्वनीबद्धरित्या तयार केले गेले होते.

पालखी दरवाजा
रायगड किल्ल्यावर पालखी दरवाजा देखील आहे. या गेटचा उपयोग बालेकिल्लाला जाण्यासाठीही होतो.
हा दरवाजा गडावरील स्तंभाच्या पश्चिम बाजूला आहे. तुम्ही 31 पायऱ्या चढल्यावर जप सुरू होतो.
असे म्हटले जाते की छत्रपती शिवाजी महाराज, जिजामाता आणि सर्व राण्यांच्या पालखी या गेटमधून जात असत, म्हणून या गेटला पालखी दरवाजा म्हणतात

मेना दरवाजा
मेना दरवाजा जर तुम्ही रोप मार्गाने गडावर गेलात, तर तेथून काही पायऱ्या चढल्यावर सुरू होणाऱ्या दरवाजाला मेना दरवाजा म्हणतात.
जर तुम्ही या दरवाजातून सरळ गेलात तर तुम्हाला एक पालखी दरवाजा मिळेल. दोन्ही दरवाजे सरळ रेषेत आहेत

हत्ती तलाव
मुख्य गेट पासून थोडे पुढे दिसणारे तलाव म्हणजे हत्ती तलाव. या तलावाचा वापर अंगणातून येणाऱ्या हत्तींच्या आंघोळीसाठी आणि पिण्यासाठी केला जात असे.

गंगासागर तलाव
रायगड जिल्हा परिषदेच्या धर्मशाळा हत्तीलावा जवळ दिसतात. जर तुम्ही धर्मशाळेपासून दक्षिणेकडे सुमारे 50-60 पायऱ्या चालत असाल तर तुम्हाला गंगासागर तलाव मिळेल.
महाराजांच्या राज्याभिषेकानंतर सप्तसागर आणि महान्यांनी आणलेली देवळे या तलावात फेकली गेली म्हणूनच त्याला गंगासागर म्हणतात.
शिवाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत त्याचे पाणी शिबंदीसाठी वापरले जात असे.

राजभवन
राणीवाशाच्या समोर, डाव्या हाताला, तुम्ही गुलामांच्या घरांचे अवशेष पाहू शकता. या अवशेषांच्या मागे दुसरी समांतर भिंत म्हणजे भिंतीच्या मध्यभागी असलेला दरवाजा आहे, जो किल्ल्याच्या आतील बाजूस जातो.
राजभवनाचा चौथा मजला 86 फूट लांब आणि 33 फूट रुंद आहे.

राणी महाल
रायगड किल्ल्यावर तुम्ही राणी वासा देखील पाहू शकता ज्यात प्रत्येक खोलीत बेडरूम जोडलेले होते परंतु आता तुम्हाला राणी वासाचे काही अवशेष दिसतील.
नगरखाना
नगरखाना हे सिंहासनासमोरील भव्य प्रवेशद्वार आहे. हे गडाचे मुख्य प्रवेशद्वार आहे. सिटी हॉल मधून पायऱ्या चढून जाताना तो माणूस गडाच्या सर्वात उंच बिंदूवर आहे.

बाजार
टाऊन हॉलमधून डावीकडे खाली येताना समोर मोकळी जागा म्हणजे ‘होळी माळ’. तिथे आता शिवछत्रपतींची भव्य मूर्ती आहे. पुतळ्यासमोर दोन ओळी शिवाजी महाराजांच्या काळातील बाजारातील भव्य अवशेष आहेत. पेठेची प्रत्येकी दोन ओळींमध्ये 22 दुकाने आहेत.
दोन लेन दरम्यान रस्ता सुमारे चाळीस फूट रुंद आहे.

होळी खेळाचे मैदान
किल्ला म्हणजे पूर्वी होळी खेळली जाणारी जागा. शहराच्या वेशीबाहेर तुम्हाला हे मैदान दिसू शकते.



शिरकाई मंदिर
महाराजांच्या पुतळ्याच्या डाव्या बाजूला असलेले छोटे मंदिर म्हणजे शिरकाई मंदिर. शिरकाई ही किल्ल्याची मुख्य देवता आहे.
शिर्के हे पाचव्या शतकापासून रायगडाचे स्वामी होते. गडस्वामिनी शिरकाईचे मंदिर गडावर आहे. हे मंदिर लोकमान्य टिळकांच्या काळात मावळकर नावाच्या अभियंत्याने बांधले होते.
हे शिरकाईचे मूळ मंदिर नाही. मूर्ती मात्र प्राचीन आहे. मूळ शिरकाई मंदिर डावीकडे होळी टेकडीवर राजवाड्याला लागून होते. मूळ मंदिराचे व्यासपीठ अजूनही आहे. ब्रिटीश राजवटीत शिरकाईचे घरटे तेथे नेमप्लेट होते.

जगदीश्वर मंदिर
बाजाराच्या खालच्या बाजूस, पूर्वेकडील उतारावर, तुम्हाला ब्राह्मणवस्ती, ब्राह्मणटले इत्यादींचे अवशेष दिसतात, त्याच्या समोरचे भव्य मंदिर म्हणजे जगदीश्वराचे मंदिर आहे.
मंदिरासमोर नंदीची भव्य आणि सुंदर मूर्ती आहे. पण आता ही मूर्ती जीर्ण अवस्थेत आहे. मंदिरात प्रवेश केल्यावर, एक भव्य हॉल मिळतो. मंडपाच्या मध्यभागी एक भव्य कासव आहे.
मंदिराच्या भिंतीवर हनुमंताची भव्य मूर्ती पाहायला मिळते. मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या पायऱ्यांच्या खाली एक छोटा शिलालेख दिसतो.
ते खालीलप्रमाणे आहे, दरवाजाच्या उजव्या बाजूला ‘हिरोजी इटळकर सेवेसाठी तयार आहे’ असा सुंदर शिलालेख आहे.
प्रसादो जगदीश्वरस्य जगतामानंददोनूज्य श्रीमच्छत्रपते: शिवस्यानरुपते
जगदीश्वराचा हा महाल, जो सर्व जगाला सुखावह आहे, 1596 मध्ये आनंदम संवत्सरच्या शुभ प्रसंगी श्रीमद छत्रपती शिवाजी राजाच्या आदेशाने बांधण्यात आला होता.
हिरोजी नावाच्या शिल्पकाराने या रायगडावर विहिरी, तलाव, बाग, रस्ते, खांब, यार्ड हॉल आणि राजवाडे बांधले आहेत. चंद्र आणि सूर्य असताना आनंद करा.#raigadfort #raigadkilla #raigadropeway #raigad #chhtrapatishivajimaharaj #chhtrapatisambhajimaharaj