Скачать или смотреть Studies in Pessimism by Arthur Schopenhauer

اگر قرار بود فهرستی تهیه شود و برای هر فیلسوف صرفاً یک کلمه به کار برده شود، به‌احتمال بسیار زیاد اکثر پرکنندگان فهرست جلوی نام شوپنهاور لغت «بدبین» را می‌نشاندند. خود شوپنهاور هم در کتاب اصلی‌اش، یعنی جهان همچون اراده و تصور، چند بار از لفظ «بدبینی» استفاده می‌کند و آن را نسبت به «خوش‌بینی» ارجح می‌داند. هر کسی هم که تا کنون مقدار کمی از شوپنهاور خوانده یا شنیده باشد احتمالاً درباره‌ی بدبینی شوپنهاور چیزهایی به گوش‌اش خورده و چیزهایی خوانده.


سخن شوپنهاور این است که اگر انسان چیزی را بخواهد، چون آن چیز را نداشته آن را خواسته و چون در واقع از وضعیت کنونی‌اش راضی نبوده خواهان نبود وضعیتِ کنونی و رسیدن به وضعیتی شده که نقصِ وضعیتِ کنونی را برطرف سازد. از این رو هر خواستنی، هر اراده‌ورزی‌ای، ناشی از فقدان، ناشی از عدم رضایت و بنابراین رنج است.


اما خواست، ذات انسان است و از این رو انسان همواره در رنج است. به سخن خود شوپنهاور: «در ازای میلی که برآورده می‌شود دست‌کم ده میل دیگر باقی می‌مانند که ارضا نمی‎شوند»، از این رو «… سرشت آدمی شامل این واقعیت می‌شود که اراده‌ی وی تقلا می‌کند، خشنود می‎شود، مجدداً به تقلا می‌پردازد و همین‌طور الی آخر».


اما فرض کنید که در بیابان، از فرطِ خواست در رنج هستید ولی این بار به مقصود می‌رسید و آب را پیدا می‌کنید و می‌توانید از خواست آب و از رنج تشنگی رهایی یابید. اینجاست که شوپنهاور می‌‎گوید وقتی یک میل ارضا می‌شود میل [یا میل‌هایی] دیگر از راه می‌رسد [می‌رسند] و این‌گونه می‌شود که باز فرآیند خواست و نیاز به ارضای خواست تکرار می‌شود. اما شوپنهاور انکار نمی‌کند که در برخی مواقع، و خصوصاً در طبقه‌ی مرفه جامعه، خواستی مشخص وجود ندارد. یعنی فرض کنید شخصی در ناز و نعمت زندگی می‌کند و تمامی نیازهای روانی و جسمی عام را توانسته ارضا کند. در چنین شخصی، که خواست‌ها ارضا شده‌اند، یک کسالت عظیم سربرمی‌آورد، کسالتی که شوپنهاور آن را با نام ملال عنوان می‌دارد. این شخص حوصله‌اش سر می‌رود، نمی‌داند چه کند، نمی‌داند از چه طریقی وقت خود را سر کند.


البته افراد افسرده نیز تا حدودی چنین وضعی دارند. آن‌ها نیز به چیزی میل ندارند، نیاز به ارضای خواستی ندارند و از این رو در گوشه‌ای کز می‌کنند. شوپنهاور می‌گوید در چنین وضعیتی، یعنی در وضعیتی که انسان خواستی مشخص ندارد، ملال سربرمی‌آورد و از این رو در چنین وضعیتی هم اوضاع خوب نیست و نمی‌توان انسان را خوشبخت دانست.


اجازه دهید بحث‌مان در مورد شوپنهاور و بدبینی را مروری کلی داشته باشیم و به کسانی که ممکن است 1 درصد از خاطر برده باشند که از چه رو در حال حاضر در چنین قسمتی از متن هستیم یادآوری کنم که از چه مسیری به این‌جا رسیده‌ایم. در ابتدا گفتم که در این نوشتار به موضوع شوپنهاور و بدبینی خواهم پرداخت و خواهم گفت که چرا شوپنهاور بدبین بود. نخستین دلیل او را این دلیل کلی معرفی کردم که زندگی رنج است و پس از آن به استدلال‌هایی که شوپنهاور برای تأیید این که زندگی رنج است آورده پرداختم.
«این جهان آوردگاه موجودات رنج‌کشیده و محنت‌زده‌ای ست که صرفاً با دریدن یک‌دیگر به هستی خود ادامه می‌دهند. از این رو، هر جانور درنده گور زنده‌ی هزاران جانور دیگر است و بقای نفس‌اش زنجیری از مرگ‌های عذاب‌آور.»


البته شوپنهاور نمی‌گوید که هیچ لذتی در جهان نیست. سخن او این است که اولاً لذت در جهان بسیار کم‌تر از رنج است و ثانیاً لذت امری ایجابی نیست بل صرفاً سلبی است و این رنج است که ایجابی است. یعنی آن که رنج نبود لذت نیست، بل لذت نبود رنج است. «ما درد را احساس می‌کنیم، اضطراب و ترس را احساس می‌کنیم، اما بی‌دردی، و رهایی از اضطراب و امنیت و آرامش را نه. میل را همچون تشنگی و گرسنگی احساس می‌کنیم؛ اما همین که این میل برآورده می‌شود، همچون لقمه‌غذایی که بلعیده شد، دیگر تأثیری بر احساسات ما ندارد. … تنها درد و نیاز می‌توانند به شکل ایجابی احساس شوند؛ و بنابراین علناً خود را آشکار می‌کنند؛ خوشی، برعکس، صرفاً سلبی است»


اما شوپنهاور برای بد نشان‌دادن جهان جز این یک گام دیگر برمی‌دارد و می‌گوید حتی اگر لذت زیادی هم در جهان وجود داشته باشد باز به هیچ روی نمی‌توان میان لذت و دردی که در جهان است، میان خوشی و رنجی که گریبان انسان‌ها و جانوران را می‌گیرد، توازنی ایجاد کرد چراکه: «… لزومی ندارد در این باره بحث کنیم که آیا میزان شر در جهان بیش‌تر است یا میزان خیر؛ زیرا صرف وجود شر تکلیف را مشخص می‌کند، زیرا شر هرگز به‌واسطه‌ی خیری که همراه با آن است یا در پی آن می‌آید پاک نمی‌شود، و در نتیجه هرگز خنثی نمی‌شود: «هزار خوشی جبران یک الم نمی‌کند». زیرا خوشحالی و لذت هزاران نفر هرگز دلتنگی و عذاب مرگ یک نفر را از بین نمی‌برد؛ و خوشحالی فعلی من رنج‌های قبلی‌ام را خنثی نمی‌کند.»