ترور اتابک امین‌السلطان صدراعظم ایران - رام - هشتم شهریور

شامگاه شنبه هشتم شهریور سال ۱۲۸۶ هجری خورشیدی (۲۲ رجب ۱۳۲۵ ق.) اتابک امین‌السلطان صدراعظم ایران پس از شرکت در نشست مجلس شورای ملی و سخنرانی در تأیید امضای متمم قانون اساسی – که خواسته‌ی مشروطه‌خواهان بود- در حالی که همسو شدنش با نمایندگان مجلس و مقاومتش در برابر محمدعلی‌شاه مستبد با استقبال نمایندگان روبرو شده بود، وقتی همراه با سید عبدالله بهبهانی از در مجلس بیرون می‌آمد ترور شد و در جا کشته شد. درباره‌ی قاتل او و انگیزه‌اش بحث‌های زیادی وجود دارد. به ظاهر، قاتل عباس‌آقای تبریزی بود که در محل حادثه با تپانچه خودکشی کرد، اما شواهدی هست که نشان می‌دهد حیدرخان عمواوغلی از طرف مشروطه‌خواهان تندرو اتابک را ترور کرده و در ضمن محمدعلی‌شاه هم خواهان مرگ او بوده و وی نیز گروهی را به طور موازی برای کشتن او مأمور کرده بوده است. هرچند از فرصت بهره جست و در همین روز عباسقلی خان آدمیت از رهبران مشروطه‌خواه را به جرم قتل او دستگیر کرد.
درست در همین روز قرارداد بدنام ۱۹۰۷ بین انگلستان و روسیه در سن‌پترزبورگ امضا شد و این همان عهدنامه‌ی مخفی‌ای بود که بر اساس آن ایران و افغانستان و تبت در قالب مناطق نفوذ بین دو کشور تقسیم می‌شد. یکی از پیامدهای این قرارداد تأسیس پلیس جنوب به دست انگلیسی‌ها بود که در هشتم شهریور ۱۲۹۵ وثوق‌الدوله زیر بارش رفت و حکم تأسیس آن را امضا کرد. دو سال بعد (۱۲۹۷) هم ابراهيم منشي‌زاده و اسدالله ابوالفتح‌زاده اعضاء مؤثر كميته‌ی مجازات كه به حبس و تبعيد محكوم شده بودند هنگام فرار هدف گلوله قرار گرفتند و به قتل رسيدند.
در هشتم شهریور ۱۲۹۹ کنفرانس ملل شرق در باکو ختم شد و این یکی از اولین گردهمایی‌های کمونیست‌های ایرانی بود که به شوروی وابسته شده بودند. در ۱۳۲۲ قوای شوروی و انگلیس تعداد زیادی از رجال ایران و افسران ارتش و کارکنان بنگاه راه‌آهن دولتی ایران و روزنامه‌نگاران را به اتهام همکاری با آلمان ها و تشکیل ستون پنجم در ایران توقیف و زندانی نمودند و آن‌ها را به اراک انتقال دادند. درمیان بازداشت‌شدگان دکتر احمد متین‌دفتری نخست‌وزیر سابق، دکتر محمد سجادی وزیر سابق، علی هیئت رییس شعبه‌ی دیوان عالی کشور، امیرهمایون بوشهری، جعفر شریف‌امامی، علی‌اکبر موسوی‌زاده رییس دیوان کفر، سرلشگر آق‌اولی، سرلشگر ابوالحسن پورزند، سرتیپ صادق کوپال، سرهنگ منوچهری (بعداً بهرام آریانا) سرهنگ بقائی و سرهنگ بانمانقلیچ بودند. سرلشگر فضل‌الله زاهدی فرمانده‌ی لشگر اصفهان توسط قوای انگلیس بازداشت و به فلسطین تبعید شد.
درست ده سال بعد یکی از این دستگیرشدگان وطن‌خواه یعنی تیمسار زاهدی به جریان ضد نهضت نفت پیوسته بود و به تازگی بر ضد مصدق کودتا کرده بود. در هشتم شهریور ۱۳۳۲ اعلامیه‌ی شماره ۱۴ فرمانداری نظامی تهران صادر شد و از مردم خواست تا محل اختفای این افراد را به فرمانداری نظامی اطلاع دهند: دکتر حسین فاطمی وزیر سابق امور خارجه، دکتر مهدی آذر وزیر پیشین فرهنگ، مهندس حق‌شناس وزیر سابق راه، دکتر عزیزالله ملک‌اسمعیلی معاون سابق نخست‌وزیر، خلیل ملکی رهبر گروه سیاسی نیروی سوّم، مهندس کاظم حسیبی استاد دانشگاه و نماینده مجلس و کریم پورشیرازی مدیر روزنامه‌ی شورش. دو سال بعد، بار دیگر صدور نفت ایران از سر گرفته شده بود و در همین روز به سال ۱۳۳۴ یک کمپانی ایتالیایی چهار صد هزار تُن نفت از ایران خریداری کرد. با این همه اعتراض‌ها به دخالت دربار در سیاست همچنان برقرار بود. طوری که در همین روز به سال ۱۳۳۹ مردم غالب شهرستان‌ها به انتخابات اعتراض کرده و ابطال آن را خواستند.
در سال‌های اخیر این روز به خاطر انفجار بمبی که مجاهدین در دفتر ریاست‌جمهوری کار گذاشته بودند برجستگی یافته است؛ این بمب در سال ۱۳۶۰ محمدعلی رجائی رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌‌وزیر را از میان برد. درست ده سال بعد شوروی فرو پاشید و در هشتم شهریور ۱۳۷۰ آذربایجان از شوروی مستقل شد.
در سطح جهانی هشتم شهریور با چند رخداد سیاسی مصادف بوده است. در ۹۵۳ گورو رام داس چهارمین رهبر دینی سیک‌ها شد و در ۹۶۹ توکوگاوا ایه‌یاسو به قصر اِدو وارد شد و سلطنتش را آغاز کرد. در ۱۱۹۲ سرخپوستان کریک به یک شهرک نظامی سپیدپوستان در آلاباما حمله بردند و پانصد ساکن آنجا را کشتار کردند که نیمی‌شان سرباز بودند. در ۱۳۱۸ نازی‌ها با ترتیب دادن یک حمله‌ی جعلی و نمایشی به ایستگاه رادیویی گلایویتس بهانه‌ای برای حمله‌ی آلمان به لهستان فراهم آوردند، در ۱۳۲۴ هم انگلیسی‌ها هنگ کنگ را از ژاپنی‌ها پس گرفتند. در هشتم شهریور ۱۲۱۴ ‌شهر ملبورن و در ۱۲۱۵ شهر هوستون تأسیس شد و در ۱۲۸۸ چارلز دولیتل والکات ، دیرینه‌شناس آمریکایی، سازه‌های سنگواره‌ای برگس شیل را کشف کرد و شاخه‌هایی به کلی ناشناخته از حیات را معرفی کرد.
هشتم شهریور در ضمن زادروز چند ایرانی و انیرانی نامدار هم هست. از میان ایرانیان جهانگیر شاه گورکانی در ۹۴۸ و برادران دوقلوی نویسنده و روشن‌اندیش، حمید و محمود عنایت در ۱۳۱۱ زاده شدند. در میان انیرانیان هم جان لاک فیلسوف انگلیسی (۱۰۱۱)، ژان آگوست دومینیک انگر نقاش فرانسوی (۱۱۵۹)، و ارنست راترفورد دانشمند نیوزلندی (۱۲۵۰) سزاوار اشاره هستند. در این روز شیخ بهائی (بهاءالدین آملی) مؤسس مکتب حکمت اصفهان (۱۰۰۰) درگذشت و در ۱۳۵۰ هم علی هادی‌برا اولین مجسمه‌ساز دوران مدرن ترکیه درگذشت که ایرانی و زاده‌ی تهران بود و در پاریس هنرهای زیبا خوانده بود و بنیانگذار هنرهای تجسمی مدرن در ترکیه محسوب می‌شود.
نجیب محفوظ ادیب و روزنامه‌نگار مصری هم در ۱۳۸۵ فوت کرد. از اهالی باختر و خاور هم تئودوریک کبیر (۵۲۶ میلادی)، امپراتور ژاپن شوکو (۸۰۷ هجری خورشیدی)، لویی یازدهم شاه فرانسه (۸۶۲)،‌ حمیده بانو بیگم همسر همایون‌شاه گورکانی و مادر اکبرشاه (۹۸۳)، ...

پژوهش و نگارش: دکتر شروین وکیلی
ویرایش و پردازش: بهنوش عافیت‌طلب
خوانش و تدوین: فرهاد آقابابایی


#دان
#Done
#Sherwin_Vakili
#شروین_وکیلی
#رام
#Ram
#شهریور