Скачать или смотреть श्रावण महिन्यातील सण व त्या विषयी माहिती.*

श्रावण महिन्यातील सण आणि तारखा
श्रावण महिना (shravan month) हा हिंदू पंचांगानुसार आणि भारतीय सौर दिनदर्शिकेनुसार वर्षातील पाचवा महिना असून या महिन्याच्या पौर्णिमेला चंद्र हा श्रवण नक्षत्रात असल्यामुळे या महिन्याला श्रावण असे नाव मिळाले आहे. हा पवित्र महिना म्हणून ओळखला जातो. श्रावण महिन्यात प्रत्येक वारी कोणत्या ना कोणत्या तरी देवतेची पूजा अथवा व्रत करण्याची हिंदू आणि जैन धर्मियांची परंपरा आहे. या महिन्यात केल्या जाणाऱ्या शंकराच्या उपासनेला हिंदू धर्मात विशेष महत्त्व देण्यात आले आहे. श्रावण हा चतुर्मासातील सर्वात श्रेष्ठ महिना मानला जात असल्याने या महिन्याला अधिक महत्त्व आहे. यातील महत्त्वाचे सण आपण जाणून घेऊया.


मंगळागौर

या वर्षी श्रावणी मंगळवार – 2 ऑगस्ट, 9 ऑगस्ट, 16 ऑगस्ट, 23 ऑगस्ट

नव्या लग्न झालेल्या अर्थात नववधू हे मंगळागौरीची आरती करून मंगळागौरीची पूजा (Mangalagaur Puja) करतात. आपल्याला अखंड सौभाग्य लाभावे यासाठी हे व्रत करण्यात येते. लग्न झाल्यानंतर पहिले पाच वर्ष हे व्रत करून नंतर त्याची सांगता करायची असते. इतर सौभाग्यवती महिलांना बोलावून एकत्रित पूजा करण्यात येते आणि रात्री जागर करून हे व्रत करतात. लाट्या बाई लाट्या, फू बाई फू, अठूडं केलं गठूडं अशी प्रचलित गाणी म्हणत वेगवेगळ्या गाण्यांनी हा खेळ रंगतो. यामध्ये पार्वतीच्या धातूच्या मूर्तीची पूजा मांडण्यात येते. मंगळागौरीची षोडषोपचारे पूजा करतात.

नागपंचमी (Nagpanchmi) – 2 ऑगस्ट

श्रावण महिन्यातील अगदी मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जाणारा हा सण. या दिवशी घरोघरी नागाची पूजा करून नागदेवतेला प्रसन्न करून घेण्याची पद्धत आहे. विशेषतः शेतकऱ्यांसाठी हा सण खूपच मोठा असतो. कालिया नागाचा पराभव करून यमुना नदीच्या पात्रातून श्रीकृष्णाने सर्वांना मुक्त केले तो दिवस श्रावण शुद्ध पंचमीचा होता. त्यामुळे या दिवशी नागपंचमी साजरी करून कृष्णाची आठवण करण्यात येते. तेव्हापासून नागाची पूजा प्रचलित झाले असा समज आहे.




श्रावणी सोमवार

या वर्षी श्रावणी सोमवार – 1 ऑगस्ट, 8 ऑगस्ट, 15 ऑगस्ट, 22 ऑगस्ट

सोमवार हा शंकर देवाचा वार समजण्यात येतो. श्रावण महिन्यातील सोमवार शंकराला प्रसन्न करण्यासाठी अनेक महिला आणि अविवाहित मुली उपवास करतात आणि देवांचा देव असणाऱ्या महादेवाला प्रसन्न करून आयुष्यात चांगला नवरा मिळावा यासाठी उपवास करण्यात येतो. श्रावणातल्या प्रत्येक सोमवारी सर्व महादेव अर्थात शंकराच्या मंदिरांमध्ये विशिष्ट पद्धतीने पूजा आणि अभिषेक केला जातो.



श्रावणी शनिवार

या वर्षी श्रावणी शनिवार – 30 जुलै, 6 ऑगस्ट, 13 ऑगस्ट, 20 ऑगस्ट

शनीच्या पिडेचा त्रास होऊ नये म्हणून श्रावण महिन्यातील प्रत्येक शनिवारी श्रावणी शनिवारचे व्रत करण्यात येते. शनिच्या मूर्तीची पंचामृत पूजा या दिवशी करण्यात येते. तर यादिवशी उडदा-तांदळाची खिचडी, पुऱ्या, पायस याचा नेवैद्य शनिदेवाला अर्पण करण्यात येतो.

नारळी पौर्णिमा – 11 ऑगस्ट

श्रावण पौर्णिमेचा दिवस हा भारताच्या समुद्रकिनारी राहणारे कोळीबांधव नारळी पौर्णिमा म्हणून साजरा करतात. या दिवशी वरूण देवाला श्रीफळ अर्पण करून त्याच्याविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्याची हिंदू प्रथा आहे. समुद्राशी एकरूप झालेल्या आणि जीवनात अनन्यसाधारण महत्त्व असलेल्या कोळी समाजाकडून नारळी पौर्णिमेला समुद्राची पूजा केली जाते.


रक्षाबंधन – 11 ऑगस्ट

भावाबहिणीच्या पवित्र नात्याचा हा सण. भावाबहिणीच्या नात्याची महती तर सर्वांना माहीत आहे. ज्याची वर्षभर भाऊ आणि बहीण दोघेही आतुरतेने वाट पाहात असतात.

हिंदू संस्कृतीनसार श्रावण पौर्णिमेला रक्षाबंधन हा सण साजरा करण्यात येतो. या दिवशी बहीण आपल्या भावाला राखी बांधून त्याला दीर्षायुष्य लाभो अशी प्रार्थना करते. तर पूर्वीच्या काळी स्त्री जेव्हा स्वतःला असुरक्षित समजत असे तेव्हा ती अशा व्यक्तीला राखी बांधत असे जो तिची रक्षा करू शकेल. राखी बांधण्याचा अर्थ त्या व्यक्तीच्या प्रेमरूपी बंधनात स्वतःला वाहून घेऊन रक्षणाची जबाबदारी स्वीकारणे.


जिवंतिका पूजन

या वर्षी श्रावणी शुक्रवार अर्थात जिवंतिका पूजनाचा दिवस – 29 जुलै, 5 ऑगस्ट, 12 ऑगस्ट, 19

दर शुक्रवारी जिवत्यांना कापसाचे वस्त्र, दुर्वा वाहून त्यांची माळ करतात. पूजा करून पुरणाचा नेवैद्य दाखवण्यात येतो आणि आरती म्हटली जाते. संपूर्ण श्रावणात जिवतीची पूजा करण्यात येते. तर घरातील लहान मुलांना औक्षण करण्यात येते. ही पूजा मुलांच्या सुखरूपतेसाठी आणि दीर्घायुष्यासाठी करण्यात येते.


कृष्ण जन्माष्टमी – 18 ऑगस्ट

कृष्ण जन्माष्टमी हा श्रावण महिन्यातील शेवटचा सण. श्रावण महिन्यातील वद्य अष्टमीला मध्यरात्री रोहिणी नक्षत्रावर मथुरेत कंसाच्या बंदीशाळेमध्ये देवकी – वसुदेवच्या पोटी श्रीकृष्णाचा जन्म (Shrikrishna Janmashtami) झाला. कंसाचा संहार करणारा म्हणून या दिवशी आनंदोत्सव साजरा करण्याची पद्धत आहे. कृष्ण जन्माष्टमी संपूर्ण भारतात अगदी जल्लोषात साजरी करण्यात येते.जन्माष्टमीच्या हार्दिक शुभेच्छा देत हा सण जगभर साजरा करण्यात येतो.

गोपाळकाला अर्थात दहीहंडी – 19 ऑगस्ट

जन्माष्टमीच्या दुसऱ्या दिवशी गोपाळकाला (Gopalkala) अर्थात दहीहंडी (Dahihandi) हा उत्सव साजरा करण्यात येतो. संपूर्ण महाराष्ट्रात विशेषतः मुंबई – ठाण्यात या उत्सवाला एक वेगळेच स्वरूप प्राप्त झाले आहे. श्रावण महिन्यातील सण यामध्ये दहीहंडी हादेखील महत्त्वाचा सण समजण्यात येतो. अनेक ठिकाणी 8-9 थराच्या हंड्याही दिसून येतात.


पोळा – 26 ऑगस्ट

श्रावण महिन्यात येणारे सण विविध असून त्यापैकी पोळा (Pola) या सणाचे महत्त्व शेतकऱ्यांमध्ये जास्त प्रमाणात असते

श्रावण अमावास्या अर्थात पिठोरी अमावास्या – 27 ऑगस्ट

श्रावण महिन्यातील कृष्ण पक्ष अमावस्येला हरियाली अमावस्या (Hariyali Amavasya) म्हटले जाते. देशातील अनेक ठिकाणी या दिवसाला पर्यावरण संरक्षण दिवस म्हणूनही मानले जाते आणि हा दिवस साजरा करण्यात येतो.