ธรรมละนิด : พรหมวิหาร ๔

คุณธรรมข้อต่างๆ ในพรหมวิหาร ๔ คือ เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา มีความเชื่อมโยง ส่งเสริมกันได้อย่างไร?

การที่พระพุทธองค์ตรัสคุณธรรมต่างๆ เป็นหมวดหมู่นี่ไม่ใช่โดยบังเอิญ แต่เป็นเพราะมีความสัมพันธ์เนื่องอาศัยกันที่ลึกซึ้ง ส่วนพรหมวิหาร ๔ ข้อนั้น เมตตาคือความหวังดี หวังดีขอให้สัตว์ทั้งหลายทั้งปวงมีความสุขๆ เถิด ส่วนกรุณาก็จะเน้นที่ความหวัง หรือความต้องการให้สรรพสัตว์ทั้งหลายได้พ้นทุกข์

ส่วนมุทิตาก็คือการฝึกให้จิตได้พลอยมีความสุขเมื่อได้คำนึงถึง ได้ระลึกถึงคุณงามความดีหรือการประสบความสำเร็จในสิ่งดีงามของคนอื่น ๓ ข้อนี้เป็นฝ่ายจิตโดยตรง เป็นการฝึกให้จิตงาม แต่ข้อที่ ๔ เป็นฐานเป็นตัวกำกับ ๓ ข้อแรก อุเบกขา เป็นตัวแทนของปัญญา หมวดเกือบทุกหมวดก็จะมีคำว่าปัญญาหรือคุณธรรมที่ทำหน้าที่แทนปัญญา ในพรหมวิหาร ๔ อุเบกขาเป็นคุณธรรมแทนปัญญา

อุเบกขาเกิดจากการพิจารณากฏแห่งกรรม ถ้าขาดอุเบกขาแล้วอาจจะเป็นทุกข์เพราะ เมตตา กรุณา มุทิตา ได้ อย่างเช่น อยากช่วยให้เขามีความสุข หรือช่วยให้เขาพ้นทุกข์ แต่ช่วยเขาไม่ได้ อาจจะเป็นเพราะเขาพอใจกับสิ่งที่เขาทำ เราเห็นว่ามันไม่ดีแล้ว มันแย่แล้ว เขาก็พอใจเขาไม่สนใจเรา หรือว่าอาจจะเป็นเพราะเขาไม่ไว้ใจเรา ไม่ชอบเรา เพราะฉะนั้นก็มีเหตุปัจจัยมากที่ทำให้เราไม่สามารถช่วยให้คนอื่นเป็นสุขได้ หรือช่วยให้เขาพ้นทุกข์ได้

อุเบกขาจึงจะเป็นคุณธรรมสำคัญที่เราได้ยอมรับว่า เหตุปัจจัยไม่พร้อมที่จะช่วยพวกเขาได้ มันเป็นเรื่องของกรรม เขาก็มีกรรมเป็นของๆ ตน เขาต้องรับผิดชอบต่อกรรมของเขา ในระหว่างนี้ที่เราทำอะไรไม่ได้เราวางจิตเป็นกลางเสียก่อน ถ้าเกิดมีความเปลี่ยนแปลงเมื่อไร สามารถช่วยเขาได้เราก็ค่อยช่วย แต่ระหว่างที่เราทำอะไรไม่ได้เราก็วางจิตให้เป็นกลาง

พระอาจารย์ชยสาโร