Скачать или смотреть មាត្រា ៣៤ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ គោលការណ៍ គ្រឹះ សិទ្ធិបោះឆ្នោត ទម្រង់នៃការបោះឆ្នោតនានា ភាគ ២

ការធានាប្រជាធិបតេយ្យដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងការអនុវត្តសិទ្ធិបោះឆ្នោត
ក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា (ភាគ ២)

ខ្លឹមសារមាត្រា ៣៤ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់បោះឆ្នោតទាំងឡាយ

តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មាត្រា៣៤ បានចែងជាអាទិ៍ថា ៖ « ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងអាចឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោត...» ដែលមានកំណត់ដូចតទៅ ៖

១) សម្រាប់បេក្ខជនដែលឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងជាតំណាងរាស្រ្ត និងជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាត្រូវមាន៖
•សញ្ជាតិខ្មែរ អាយុ ២៥ ឆ្នាំចំពោះបេក្ខជនតំណាងរាស្រ្ត ហើយអាយុ ៤០ឆ្នាំចំពោះបេក្ខជនសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ដោយគិតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត
• មានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត
• ទីលំនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
• ទទួលបានការតែងតាំងពីគណបក្សនយោបាយដែលបានចុះបញ្ជីឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត
• ជាពិសេសត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយសម្រាប់បេក្ខជនដែលមានបំណងឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនសម្រាប់តំណែងនាយករដ្ឋមន្រ្តី ប្រធានរដ្ឋសភា ឬប្រធានព្រឹទ្ធសភា។

២) សម្រាប់បេក្ខជនដែលឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាក្រុមប្រឹក្សាឃុំ សង្កាត់ ត្រូវមានលក្ខខណ្ឌដូចខាងក្រោម៖
មានសញ្ជាតិខែ្មរពីកំណើត  មានអាយុយ៉ាងតិច ២៥ ឆ្នាំគិតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត 
ចេះអាន និងសរសេរអក្សរខ្មែរ 
មានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតក្នុងសង្កាត់ដែលខ្លួនមានបំណងឈរឈ្មោះ 
បេក្ខជនត្រូវបញ្ចូលឈ្មោះរបស់ខ្លួនទៅក្នុងបញ្ជីបេក្ខជននៃគណបក្សនយោបាយ 
ដាក់ពាក្យសុំទៅគណៈកម្មការ ឃុំ សង្កាត់រៀបចំការបោះឆ្នោត យ៉ាងតិច ៩០ ថ្ងៃ មុនថ្ងៃបោះឆ្នោត។

៣) សម្រាប់បេក្ខជនដែលឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ត្រូវមានលក្ខខណ្ឌដូចខាងក្រោម៖
មានសញ្ជាតិខែ្មរពីកំណើត  មានអាយុយ៉ាងតិច ២៥ ឆ្នាំ គិតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត 
មានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងមានលក្ខណសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់តាមលក្ខខណ្ឌ ដែលបានកំណត់ដោយ ច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សារាជធានីភ្នំពេញ ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ
ត្រូវបញ្ចូលឈ្មោះរបស់ខ្លួនទៅក្នុងបញ្ជីបេក្ខជននៃគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដែលគណបក្សនយោបាយនោះបានចុះបញ្ជីត្រឹមត្រូវ តាមលក្ខខណ្ឌដូចមានចែងក្នុងច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ និងបានចុះបញ្ជីឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតនៅគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប)។

ទម្រង់នៃការបោះឆ្នោតនានា
ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ការបោះឆ្នោតជាសិទ្ធិនយោបាយនិងជាការទទួលខុសត្រូវដ៍សំខាន់របស់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប ក្នុងការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងដើម្បីធ្វើជាអ្នកដឹកនាំគ្រប់គ្រងប្រទេសជាតិ។ ការបោះឆ្នោតគឺជាឱកាសមួយ ដែលប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបបានសំដែងនូវឆន្ទៈរបស់ខ្លួនតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត ដើម្បីជួយឱ្យវិធីផ្លាស់ប្តូរឬរក្សាទុកអ្នកដឹកនាំ ប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធីនិងតាមផ្លូវច្បាប់។ ការបោះឆ្នោតអាចធ្វើឡើងដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយោល ជាទម្រង់ឯកត្តបុគ្គល ឬជាគណបក្សនយោបាយ ក្នុងលំនាំផ្សេងៗ និងលក្ខខណ្ឌខុសៗគ្នា ទៅតាមការអនុវត្តនៃប្រទេសនីមួយៗ ៖
ការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ (Suffrage direct) ឬការបោះឆ្នោតដោយចំពោះ គឺជាប្រព័ន្ធមួយដែលអ្នកបោះឆ្នោត(ពលរដ្ឋមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត) ទៅបោះឆ្នោតដោយខ្លួនឯងដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជនណាឬគណបក្សណាមួយដែលគេពេញចិត្ត ឲ្យទៅកាន់មុខងារអ្វីមួយក្នុងចំណោមបេកខជនឈរឈ្មោះ ឬគណបក្សជាបេក្ខភាព(ជាលក្ខណ់សកល ឬអសកល) ឧ.ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីបារាំង។
ការបោះឆ្នោតដោយប្រយោល(Suffrage indirect) គឺជាប្រព័ន្ធមួយដែលអ្នកបោះឆ្នោត ទៅជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួន ឲ្យទៅបន្តបោះឆ្នោតជ្រើសរើសបេក្ខជន ឬគណបក្សណាមួយ ឲ្យទៅកាន់មុខងារអ្វីមួយ ឧ.ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក។
ការបោះឆ្នោតជាឯកត្តបុគ្គល ជាការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសបេក្ខជនណាម្នាក់ (ឈ្មោះ«ក» ឬ ឈ្មោះ «ខ» ដែលឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោត ដើម្បីទៅកាន់មុខងារណាមួយ (អាចជាបេក្ខជនក្នុងគណបក្សណាមួយ ឬជាបេក្ខជនឯករាជ្យមិនស្ថិតក្នុងគណបក្សណាមួយ)។
ការបោះឆ្នោតសកល(Suffrage universel) គឺការបោះឆ្នោតមួយដែលធ្វើឡើងនៅទូទាំងប្រទេស ដោយពលរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត(ឬអាចពលរដ្ឋខ្លួនរស់នៅក្រៅប្រទេសផងទៅតាមច្បាប់កំណត់) ឧ.ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត។
ការបោះឆ្នោតអសកល(Suffrage restreint) គឺការបោះឆ្នោតដែលធ្វើឡើងតែក្នុងតំបន់ណាមូយឬកម្រិតអ្នកមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត តែក្រុមមនុស្សស្ថិតក្នុងក្របខណ្ឌណាមួយឬផ្នែកណាដែលច្បាប់បានកំណត់។ ឧ. ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ឬការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាស្រុក ខណ្ឌជាដើម
ការធ្វើប្រជាមតិក្នុងប្រទេសអធិបតេយ្យ(Referendum) គឺជាទម្រង់មួយនៃការបោះឆ្នោតដែលពលរដ្ឋក្នុងប្រទេសមួយសម្តែងឡើងតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត នូវការយល់ព្រម ឬការទាត់ចោលវិធានការណ៍អ្វីមួយ ដែលស្នើឡើងដោយអំណាចសាធារណៈក្នុងប្រទេសនោះ។
ប្រជាមតិក្នុងតំបន់មួយ(Plebiscite មកពីពាក្យ Plebe=ប្រជាជនថ្នាក់ក្រោមនៃជនជាតិរ៉ូម៉ាំងជំនាន់ដើម) គឺការបោះឆ្នោតសម្តែងមតិទុកចិត្ត ឬមិនទុកចិត្តលើអ្នកដឹកនាំណាម្នាក់ ឬការបោះឆ្នោតដោយប្រជាពលរដ្ឋក្នុងតំបន់ប្រទាញប្រទង់ណាមួយ ថាតើតំបន់របស់ពួកគេត្រូវភ្ជាប់ទៅប្រទេសជិតខាងណាមួយ។ ឧ.ការធ្វើប្រជាមតិនៃពលរដ្ឋក្នុងភូមិជាប់ព្រំដែនប្រទេសធំៗនៅអឺរ៉ុបក្នុងសតវត្សទី១៩ និងទី២០ ឬប្រជាមតិនៃខណ្ឌ(Canton)ថ្មីរបស់ប្រទេសស្វ៊ីស (ដែលមានចម្រុះជាតិសាសន៍ ខណ្ឌជនជាតិបារាំង ខណ្ឌជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ ខណ្ឌជនជាតិអ៊ីតាលី ខណ្ឌជនជាតិរ៉ូម៉ង់ Romanche)... ។