SAZ’ISO | Nowa Tradycja 2019

2019. 05. 19

Saz’iso to wyjątkowy projekt, który łączy tradycyjną albańską polifonię iso z biorącą się z niej instrumentalną, miejską muzyką saze. Doświadczeni instrumentaliści wywodzą się z Korçë, śpiewacy zaś z Përmet, miast uważanych za główne ośrodki saze. Kariera większości muzyków rozpoczęły się w latach 80. – zdobywali wówczas laury na lokalnych imprezach oraz legendarnym Narodowym Festiwalu Folkloru w Gjirokastër.

Do stworzenia grupy namówił ich zafascynowany albańską polifonią legendarny producent Joe Boyd. Przez kilka lat wraz ze współpracownikami i przyjaciółmi zgłębiał muzykę południowej Albanii, a jego działania doprowadziły do wydania owacyjnie przyjętego albumu Saz’iso At Least Wave Your Handkerchief at Me. W ten sposób świat zwrócił uwagę na piękno rzadko słyszanego poza ojczyzną i ośrodkami diaspory „albańskiego bluesa”.

Po upadku komunizmu Adrianna Thanou, Donika Pecallari i Aurel Qirjo wyemigrowali z kraju. Niektórzy artyści Saz’iso pozostali w Albanii i kontynuowali występy (Agron Murat i Agron Nasi byli członkami słynnej grupy saze Lulushi), a niektórzy zupełnie zmienili profesję – śpiewak Robert Tralo został ortodoksyjnym księdzem, który do dziś występuje tylko poza granicami swojej parafii.

Saze jest muzyką miejską, ale powstałą dzięki mieszkańcom wsi – gdy migrowali pod koniec XIX wieku za pracą do większych ośrodków, zabrali swoją muzyczną wokalną tradycję iso ze sobą. Oryginalnie składała się ona z dwóch linii melodycznych: wiodącej (marrës) i drugiej (prerës), zaś całość opierała się na wielogłosowym tle nazywanym właśnie iso. W tekstach przewijają się wątki burzliwej historii Albanii – heroizm i bohaterstwo, ale też uniwersalne tematy: miłość, śmierć, rozstanie. W południowoalbańskich miastach przełożono iso na język popularnych wówczas instrumentów: klarnetów, skrzypiec, llautë (lutni) i dajre (obręczowych bębnów). Duży wpływ na saze miały też improwizowane i bogato ornamentowane lamenty kaba, zarezerwowane dla skrzypiec i klarnetów. Nie oznaczało to oczywiście końca pieśni i bardzo często instrumenty wspomagały śpiewaków – saz’iso to dosłowne połączenie tych dwóch sposobów wykonywania polifonii.

Donika Pecallari – śpiew
Adrianna Thanou – śpiew
Robert Tralo – śpiew
Aurel Qirjo – skrzypce, śpiew
Telando Feto – klarnet
Agron Murat – llautë
Agron Nasi – dajre
Pëllumb Meta – fyell, llautë, śpiew