Afghanistan - Traditional tile making | افغانستان - هرات - هنر دست - کاشی سازی سنتی

صنعت کاشی‌سازی سنتی در هرات حدود ۸۵۰ سال قدمت دارد و اوج شکوفایی آن به دوره تیموریان و زمان حکم‌رانی سلطان حسین بایقرا برمی‌گردد.
بعد از هشت قرن هنوز هم انواع کاشی‌های نفیس، به همان شیوه‌ قدیمی و سنتی، ساخته می‌شود.
هم اکنون دو کارخانه سنتی کاشی‌سازی در هرات فعال است که چهار نوع کاشی‌ در آن تولید می‌شود. یکی از این کارخانه‌ها زیر نظر ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات و دیگری با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فعالیت دارد.
از دید مقام‌های ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، هرات یگانه شهر در جهان است که صنعت کاشی‌سازی را با شیوه‌ سنتی ۸۵۰ سال قدمت حفظ کرده است.
آگاهان امور فرهنگی خواهان ثبت این هنر تاریخی در سازمان یونسکو به نام افغانستان هستند. محمدصدیق میر، هرات‌شناس و آگاه امور فرهنگی، باور دارد که صنعت کاشی‌سازی از دوره غوری‌ها، آل‌کرت و تیموری‌ها به یادگار مانده است.
از کاشی‌های معرق، هفت‌رنگ و تک‌رنگ در برخی بناها از جمله مسجد جامع شهر هرات و مجموعه تاریخی گازرگاه و... استفاده شده است.
در میان کشورهای منطقه، افغانستان بیش‌ترین سابقه را در ساخت کاشی‌ دارد و این صنعت در دوره تیموریان از هرات به سایر کشورهای منطقه صادر شده است.

فرایند تولید کاشی سنتی
کلمه کاشی سنتی در اصطلاح به انواعی از کاشی اطلاق میگردد که در پروسه تولید آنها که شامل مراحل ذیل میباشد
1-فرموله کردن خاک با توجه به نوع کاربرد کاشی سنتی.
2-مخلوط کردن مواد اولیه به نسبت معین.
3-آماده سازی گل.
4-قالب زدن.
5 -خشک کردن گل.
6-پخت اولیه.
از این مرحله به بعد روش تولید به سه دسته تقسیم میشود.
1 -نقاشی رو رنگی که به کاشی هفت رنگ نیز معروف است.
2-نقاشی رو لعابی که بیشتر در اروپا مورد استفاده قرار میگرفته و به ماجولیکا معروف است.
3-نقاشی زیر رنگی

کاشی کاری معرق
کاشی معرق با طرح سنتی عبارت است از قطعه های بریده شده کاشی (پاره‌چین) که نقوش مختلف را از رنگ های متفاوت تراشیده و در کنار یکدیگر قرار داده و به شکل قطعاتی بزرگ درآورده و روی دیوار یا جاهای دیگر نصب می کنند تا زینت بخش بنا گردد.
کاشی معرق سنتی از دوران قدیم تاکنون به عنوان روشی برای زیبا سازی و استحکام بخشی به بنا مورد استفاده بوده است. چگونگی پیدایش کاشی معرق مراحلی دارد، که از تزئین کاشی های دو رنگ شروع شده و به تدریج به کاشی چند رنگ در ترکیب با آجر انجامیده. و رفته رفته منجر به معرق کاری شده است. در فرهنگ غرب معرق ما را به موزاییک آرت می شناسند که البته متفاوتند
در دوره‌ی تیموری پدیده هنر کاشی کاری معرق سنتی ،از به تکامل رسیدن طرح‌هایی از نقش‌های گل و گیاه،بندهای اسلیمی و با پیچش‌های موزون آن‌ها از رنگ‌های‌ متضاد و زیبای چشم‌نواز و کتیبه‌های خط و قاب‌های گره و بسیاری دیگر از نقش‌ها در عناصر و جزئیات تازه ابداع شده است.
در آثار معماری سنتی افغانستان،خصوصا از به وجود آمدن‌ «کاشی جسمی »در روش پخت مغولی‌ بسیار اصولی،به رنگ‌های سفید-آبی‌ کم‌رنگ،آبی سیر«لاجوردی»،زرد کم‌رنگ تا اخرایی، سبز، قهوه‌ای و مشکی، و باحوصله و دقت و عشق فراوان،با هنرنمایی و به وجود آوردن پدیده‌های نو و رقابت بین استادان کاشی‌کار معرق، ارزش‌های بسیار فراوانی در این هنر پدید آمد.
تفاوت کاشی معرق و کاشی هفت رنگ چیست؟
کاشی معرق و هفت رنگ ، دو صنعت کاشی با دو طبیعت متفاوتند . معرق با تهیه قطعات رنگین کوچک و بسیار ریز کاشی و جفت و جور کردن آنها برای به دست آوردن یک نقش رنگین سر و کار دارد .حال آن که کاشی هفت رنگی بیشتر به نقاشی شبیه است. از جهت تاریخی ،کاشی معرق کاری بر هفت رنگ تقدم دارد و در واقع به هنگام استفاده از رنگ در سطوح وسیع است که هفت رنگ به خاطر سهولت تهیه در کنار معرق به کار گرفته می شود.
البته علی رغم تمامی کوشش کاشی سازان برای به دست آوردن کاشی های هفت رنگ مرغوب ، پخت همزمان رنگ ها در کوره واحد سبب شده است که هیچگاه کیفیت رنگ های کاشی سنتی معرق‌کاری، در کاشی هفت رنگ ظاهر نشود . علاقه استادان کاشی ساز به معرق کاشی، با وجود تمامی مشکلاتش ، خود نشانه خوبی است بر این که دستیابی به رنگ های خاص تا چه حد نزد هنرمندان و صنعتگران سنتی اهمیت داشته است.
به‌طور کلی می توان گفت کاشی‌کاری به سه مرحله تقسیم می شود.

1.طراحی کاشی معرق
۲. کار کاشی معرق که در کارگاه انجام می‌شود.
۳. مرحله نصب معرق کاشی.
مرحله اول توسط طراح و مرحله دوم در کارگاه توسط کسانی که کار را اجرا می‌کنند انجام می شود.

مراحل کار به شکل کلی به ترتیب زیر اند:
طراحی – رنگ آمیزی – نمره و نشانه‌گذاری – بریدن طرح – چسباندن کاغذ – لب زنی – سوراخ کردن – گل بری – سوهان زنی – تخمه‌گذاری – نمره کردن – چیدن – ملات ریزی – نصب – پاک کردن و تعمیر

معرق کاری کاشی و هفت رنگ ، همچون صنایع دیگری که هدفشان ایجاد رنگ در بناهای ایران است ، هر یک فن و حرفه و هنری کامل اند و استادکاران و سلسله مراتبی از تخصص ها دارند و مراحل ساخت و تهیه پیچیده ای را شامل می شوند.در این دو صنعت ، گذشته از کار خطاطی و طراحی نقش ، که معمولا متخصصان آنها در کارگاههای ساخت کاشی حضور دارند ، با اموری چون رنگ آمیزی ، تهیه العاب ، پختن لعاب و تراشیدن کاشی روبه روییم . به این ترتیب این دو صنعت ، به استادکاران و متخصصان مختلفی که هر یک عمری را به تجربه اندوزی در زمینه تخصصی خود سپری کرده باشند نیازمندند.
این هنر خیره کننده در کشورهایی مانند ایران،تاجیکستان،ازبکستان،پاکستان و ... شهرت فراوان دارد

#afghanistan
#historical
#handmade