นิทานพญานาคขึ้นมาบำเพ็ญศีลบนโลกมนุษย์ เหตุผลเพื่ออยากไปเกิดเทวโลก

นิทานเรื่องนี้ แสดงให้เห็นถึงความตั้งใจมั่นคงในการรักษาศีลของภูริทัตตนาคราช ซึ่งเป็นบุตรของราชาแห่งนาคและนางสมุทรชา ผู้ซึ่งได้ตั้งปณิธานที่จะรักษาอุโบสถศีลเพื่อไปเกิดในเทวโลก แม้ว่าจะต้องเผชิญกับความทุกข์ยากหรืออันตรายอย่างไร เขาก็ยังคงรักษาศีลของตนให้บริสุทธิ์ ไม่ว่าผู้อื่นจะทำร้ายหรือทรมานเขาก็ตาม

เรื่องราวเริ่มจากพระราชโอรสของพระเจ้าพรหมทัตที่ถูกขับไล่ออกจากเมืองไปบวชที่ริมฝั่งแม่น้ำยมุนา โดยมีนางนาคมาณวิกาเกิดความเหงาจึงขึ้นจากน้ำมาเพื่อทดสอบจิตใจของนักบวช จนเกิดเป็นความรักและมีบุตรด้วยกัน แต่ต่อมาพระราชบุตรต้องกลับเมืองพาราณสีเพื่อครองราชย์ โดยพานางสมุทรชาผู้เป็นธิดากลับไปด้วย

ภูริทัตต์ได้บำเพ็ญศีลที่จอมปลวกใกล้ต้นไทรริมแม่น้ำยมุนา จนถูกพราหมณ์ที่เรียนมนต์อาลัมพายน์จับไปทรมานอย่างโหดร้าย อย่างไรก็ตาม ภูริทัตต์ก็ยอมอดทนต่อความทุกข์ยากนั้นเพื่อรักษาศีลของตน

สุดท้ายเมื่อพี่น้องของภูริทัตต์ตามมาช่วยจนปล่อยให้เขาเป็นอิสระ และนำพากลับเมืองนาค พระราชาก็ทรงทราบความจริงเกี่ยวกับภูริทัตต์และนางสมุทรชา ทำให้เกิดความรู้สึกซาบซึ้งในศีลบารมีของภูริทัตต์ที่มั่นคงตลอดมา