QOQIO'TDOSHLAR (MURAKKABGULDOSHLAR) OILASI | ҚОҚИЎТДОШЛAР (МУРAККAБГУЛДОШЛAР) ОИЛAСИ.

QOQIO'TDOSHLAR (MURAKKABGULDOSHLAR) OILASI | ҚОҚИЎТДОШЛAР (МУРAККAБГУЛДОШЛAР) ОИЛAСИ.
Bu oila gulli o'simliklar orasida eng kattasi hisoblanadi. U deyarli hamma qit'alarda va turli tuman ekologik sharoitlarda o'sadigan 920 turkumga mansub 19 000 tumi o`z ichiga oladi. Qoqio'tdoshlarning ko`p turlari bir yillik va ko'p yillik o`tlar ularning juda kam qismini yarim butalar tashkil etadi. Faqat tropik mintaqalarda unga oid buta, liana va daraxtlar o'sadi. Bu oila vakillarining barglari oddly, poyada asosan ketma-ket, ba'zan qarama-qarshi joylashgan. Barg yaprog`i butun (kungaboqar), ba'zan patsimon bo'lingan (shuvoq). Qoqio'tdoshlarning muhim belgisi to`pgullarining savatcha shaklida bo`lishidir. Savatcha sirtdan bir yoki bir necha qator, turli shakldagi o`rama bargchalar bilan qoplangan. Qoqio`tdoshlarning ko`pchiligida savatchalar, o`z navbatida, shingil, ro`vak, qalqon va boshcha to`pgullarga o`rnashib, murakkab to`pgul hosil qiladi. Gulkosachabargi, tojbarg va changchilari 5 tadan. Gulkosachasi juda qisqarib ketgan, 5 tishli o'simta yoki tukchalar shaklida. Gultoji tutash gultojbargli, to`g`ri (naysimon gul) yoki qiyshiq (tilsimon gul, voronkasimon gul) (124-127- rasmlar). Mevasi — pista meva. Qoqio'tdoshlar oilasi asosan gul tuzilishiga qarab 2 to oilachaga bo`linadi. Birinchi (suttikandoshchalar) oilachaga to`pguli ikki jinsli tilsimon gullardan tashkil topgan turlar kiradi. Bu oilachaga O`zbekistonda keng tarqalgan qoqio`t, karrak, sachratqi, maxsar, kakra kabi turkumlarning turlari kiradi. Dorivor qoqio`t ko`p yillik o't. Uni vohalardagi o'simlik o'sa oladigan har qanday yerda uchratish mumkin. Poyasi juda kalta. Gullari gulpoyalaming uchida o`mashgan savatchalarda joylashgan. Qoqio'tlarning mevasi — pista meva. Uning uchiga o`mashgan popukchasi bor. Qoqio`tlar dorivor o'simlik sifatida juda qadrlanadi (128-rasm). Yozning o`rtalaridan boshlab vohalardagi ekinlar orasida, yo'l yoqalari va ariqlar bo`yida mazkur oilacha vakillaridan biri zangori sachratqi gullaydi (129-rasm). U sachratqi turkumining O`zbekistonda o'sadigan yagona turi hisoblanadi. Sachratqining savatchasidagi hamma gullar zangori rangli, ikki jinsli tilsimon bo`ladi. Sachratqi — dorivor Uning ildizi, barglari va gullagan paytda poyasidan tayyorlangan dorilar oshqozon-ichak kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Ikkinchi (moychechakdoshlar) oila-cha vakillarining to`pguli naysimon gullardan iborat. Faqat ayrim turlarda savatchaning atrofida soxta tilsimon (kungaboqar) yoki voronkasimon (bo'tako'z) gullar Bu oilachaga O`zbekistonda keng tarqalgan shuvoq, tirnoqgul, kungaboqar, topinambur, andiz, bo‘yimodaron kabi turkumlarning turlari kiradi. Turlarga boyligi jihatidan shuvoq turkumi oilachada alohida o`rinda turadi. Shuvoq turkumiga mansub o'simliklar chorvachilikda o'ziga xos o`rinni egallaydi. O`zbekistonda shuvoqning 39 turi uchraydi. Bular bir yillik hamda ko`p yillik o'tlar va yarim butalardir. Oq shuvoq, turon shuvog`i (qora jusan), yovshan shuvoq kabi turlari O'zbekistonda keng tarqalgan. Yozning quruq va jazirama kunlarida shuvoqda «yozgi tinim davri boshlanadi. Kuz kelgach, shuvoqlar yana o'sa boshlaydi. Savatchalarning har birida 5-7 tadan ikki jinsli naysimon gullar Mevasi oktabrning oxiri yoki noyabrning boshida pishadi va Cho'l o'tloqlaridagi shuvoqlar qorako'l qo'ylari va tuyalarning kuzgi hamda qishki asosiy ozig'idir. Shuvoqlar bebaho shifobaxsh o'simlik hamdir. Bunga misol qilib, ermon shuvog`ini ko'rsatsa bo'ladi. Qoqio`tdoshlarga mansub madaniy o'simliklardan biri moyli kungaboqardir. Uning to`pguli kun chiqqandan to botgunga qadar quyoshga qarab buriladi, shuning uchun ham u kungaboqar nomini olgan (130-rasm). Tabiiy holda uchraydigan dorivor o'simliklarga bo`yimodaron, bo'znoch turkumining vakillari kiradi. Gulzorlarda to qish kelguncha chaman bolib ochilib turadigan qashqargul, xrizantema, qo`qongul, kartoshkagul va dastargullar ham qoqio'tdoshlarga mansub madaniy-manzarali o'simliklardan hisoblanadi (131-133-rasmlar). Mazkur oilaning 13 turkumga mansub 50 turi O'zbekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga kiritilgan. Ulardan 30 tasi karrak turkumiga mansub.
Yangi bo‘lsangiz kanalimizga obuna bo‘lishni unutmang!
👍Layk tugmasini bosishni unutmang !
🔥Ajoyib kommentlaringizni qoldiring...
Kuningiz xayrli o‘tsin!
Hurmat ila BIOLOGUZ
►ТЕЛЕГРАМ КАНАЛИМИЗ: https://t.me/uzbiolog
►ИНСТAГРAМ СAҲИФAМИЗ:   / uzbiolog  
►Хамкор Каналларимиз: https://bit.ly/32ibaXL - Android Apk Ilovalar Sayti.
►Хамкор Каналларимиз: https://t.me/zverremix - Remix Musiqalar.
#qoqiotdoshlaroilasi #uzbiolog #biologuz #murakkabguldoshlar #murakkabguldoshlaroilasi #qoqiotdoshlar