Абу Али Ибн Сино ҳаёти ва ижоди ҳақида | Moziyga sayohat

"Мозийга саёҳат" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Ал Ҳусайн Ибн Абдуллоҳ ибн Ал-Ҳасан ибн Али Ибн Сино – буюк олим, табиб, мусиқачи. Ўрта Осиё ва Эронда яшаган, турли ҳукмдорлар пайтида табиб ва вазир бўлган. Ибн Сино рисолалари Шарқ ҳамда Ғарбда бағоят машҳур. “Тиб қонунлари” назарий ва клиник медицина энциклопедияси — юнон, рум, ҳинд ҳамда ўрта осиёлик табиблар нуқтаи-назари жамланмаси — бир неча аср давомида, ҳатто Оврупада ҳам зарур қўлланма бўлиб хизмат қилган.
Асосий қизиқишлари – замонавий медицина янгиликлари, гомеопатия, халқ табобати, замонавий манбаларни ва медицинага оид рефератларни ўрганиш. Олимнинг ўлимидан юз йилдан ошиқ вақт ўтиб, Боғдоддаги дин ишқибозлари Ибн Синонинг фалсафий китобларини ёқиб юборишади, орадан яна бир неча аср ўтгач, Оврупада катта дастгоҳ ихтиро қилингач, “Тиб қонунлари” китобининг катта бешта томи нашрдан чиқарилган. Бу – Инжилдан кейинги нашрдан чиққан иккинчи китоб бўлади.
Табобат илмининг султони бўлмиш Ибн Сино Бухоро яқинидаги Афшона қишлоғида туғилган. Бизнинг вақтимизгача етиб келган ўзи ҳақидаги таржимаи холида ёзишича, “Отам Балхдан бўлган ва у ердан Бухорога сомонийлардан Нуҳ ибн Мансур ҳукмронлиги даврида келади ва у ерда ўз ишини девонхонадан бошлайди. Унинг лавозими – Бухоро яқинидаги туман маркази бўлмиш Хармайсанни бошқариш бўлган. Шу ерларга яқин қишлоқдаги Афшоналик қизни, яъни менинг бўлажак онам Ситора – юлдузни хотинликка олади. У ерда аввал мен, кейин менинг акам дунёга келади.”
Ибн Сино форс-дорий тилида суҳбатлашувчи Ўрта Осиёлик бўлган. “Қалбга ором бериш учун” бу тилда у тез-тез тўртликлар ёзиб турган.
Ибн Синонинг ота-онасига Ҳусайн исми жуда ёққан. Шу сабабли биринчи ўғлининг исмини Ҳусайн деб қўйишган, лекин аслзодалар, одатда ўғиллари ва куньяларига фахрий ном беришган. “Шубҳасиз, менинг ўғлимнинг ўз ўғли бўлади, дея кулади Абдуллоҳ. Шундай экан, менинг ўғлим Ҳусайн азият чекмасин. Бўлажак набирам учун мен исм танлаб қўйдим – унинг исми Али бўлади. Куньяси Абу Али бўлади”. Абдуллоҳ бу фикри зое эканлигини билмаган ҳам эди. Ҳусайннинг на ўғли, на оиласи бўлади.
Бир умр карвон йўлларида шаҳарма-шаҳар кезиб, бир ҳукмдордан бошқасининг қўлига ўтиб, йўл унинг уйига, йўловчилар эса унинг яқинларига айланиб қолади. Кичкина Ҳусайн жуда қизиқувчан йигитча бўлган. “Нима учун?” сўзи – луғатидаги энг кўп ишлатиладиган сўз бўлган. Ҳусайн беш ёшга тўлганида оиласи Бухоро шаҳрига кўчиб ўтади. Болакайни бошланғич мусулмонлар мактабига жойлашади ва у ерда ўн йил таълим олади.
Хатиб Убайд синфидаги ўн бешта болакай орасида Ҳусайн энг кичиги бўлган. Қуръон оятлари, сураларни ўқувчилар араб тилида ўқишлари лозим бўлган. Кўпчилик йигитлар араб тилини базўр тушунишган. Ҳусайн ўқишни бошлаши биланоқ устозини саволлар билан кўмиб ташлайди, аммо устози шу заҳотиёқ осон жавоб қайтаради: “Қуръонни ўрган. У ердан барча саволларингга жавоб топасан.” Бир вақтнинг ўзида Ҳусайн бошқа ўқитувчи билан ҳам шуғулланиб, грамматика, услубият ва араб тилларини ўрганади.
Кунлардан бир кун кичик Ҳусайн: “Мен Қуръонни бутунлай ёд олдим. Энди савол берсам буладими?”, дейди. Устози эса жуда қаттиқ ранжийди ва “Қуръонни узоқ йиллар давомида ўрганишади ва камдан-кам мусулмонлар уни ёд олиб, уларни ҳофиз, дея улуғлашади”, дейди. “Демак, мен ҳофиз эканман!” – дея тезкор жавоб қайтаради, болакай. Адолатсиз имтихонда Ҳусайн барча сураларни бир сўз ҳам қолдирмай айтиб беради.
Қуръонни хатиб Убайднинг ўзи ҳам ёддан билган. Шундан кейин Ҳусайн мактабга бормаган. Ўн ёшида, яъни 990 йилга бориб, Ҳусайн таълимининг бошланғич даврини якунлайди. У Қуръонни ёддан айтиб, ўз хотираси билан барчани ҳайратга солади ва араб адабиётини ниҳоятда зўр билиши билан барчани лол қолдиради. Шу вақтдан эътиборан, Ибн Сино шайҳ бўлади. Мана, шахсий таржимаи холидан парча: “Ўн ёшимда мен Қуръонни ёд олдим ва адабиёт фанини ўрганиб катта муваффақиятларга эришиб, барчани қойил қолдирдим”.
Айтиш жоизки, болакайнинг мисли кўрилмаган қобилиятлари эрта сезилди. Уйидаги хуш ҳолат ўспириннинг маънавий юксалишига замин яратди. Ибн Синонинг отаси бадавлат ва ўқимишли, исмоилит (собиқ исломга қарши) ўқишларига яқин киши бўлганки, уни издошлари сафига қўшган. Гарчи ибн Сино исмоилитлардан бўлмаган, лекин уларнинг хутбалари маъноси билан синчкофлик ила қизиққан. Эҳтимол, Ибн Сино исмоилитлардан ўзининг Қуръонга бўлган танқидий қарашларини ўзлаштиргандур.