Henryk Niewodniczański krakowski fizyk z Wilna we wspomnieniach syna

Archiwum UJ wspólnie z Wydziałem Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ stworzyło pierwszy audiobook poświęcony postaci profesora Henryka Niewodniczańskiego. Tekst nagrania przygotował prof. Jerzy Niewodniczański, który wspólnie z wnukiem Marcinem Janickim przeczytał historię życia twórcy krakowskiego ośrodka fizyki jądrowej. Nagrania były zrealizowane w studiu pracowni radiowej UJOT FM w latach 2021 - 2022, przy wsparciu kierownika stacji Marcina Kubata. Inicjatorką powstania nagrania była Maria Pawłowska, kierownik Biblioteki WFAIS UJ.

Profesor Henryk Niewodniczański urodził się 10. XII. 1900 w Wilnie, zmarł 20. XII 1968 w Krakowie.
Studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Absolutorium uzyskał w 1924 r., a stopień doktora w czerwcu 1926 r. W 1927 r. wyjechał na stypendium do słynnego Uniwersytetu w Tybindze, gdzie pracował pod kierunkiem prof. Waltera Gerlacha. Habilitował się w 1932 r. na Uniwersytecie Wileńskim. W 1934 otrzymał stypendium Fundacji Rockefellera w Cambridge, gdzie pracował w Royal Mond Laboratory pod kierunkiem odkrywcy jądra atomowego lorda Ernesta Rutherforda, następnie przeniósł się do Cavendish Laboratory, także kierowanego przez Rutherforda. W 1937 r. na dwa lata objął Katedrę Fizyki w Poznaniu, a w czerwcu 1939 r. wrócił do Wilna, gdzie otrzymał Katedrę Fizyki Doświadczalnej. W 1945 wskutek ewakuacji z Wilna rozpoczął wykłady w Nowym Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu oraz w UMCS w Lublinie.

We wrześniu 1946 r. został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie rozwijał badania naukowe i działalność dydaktyczną w zakresie fizyki doświadczalnej. Z czasem został kierownikiem zespołu wszystkich katedr fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którego następnie powstał Instytut Fizyki UJ. Profesor Henryk Niewodniczański zainicjował i prowadził w IF UJ budowę małego cyklotronu C-48.

Mimo trudności uzyskał akceptację władz na lokalizację w Krakowie, zakupionego w ówczesnym ZSRR, cyklotronu U-120, który miał stanowić bazę założonego również przez profesora w 1952 r. ośrodka Fizyki Jądrowej PAN. W 1955 r. z ośrodka PAN utworzył profesor II. Zakład Fizyki Jądrowej jako oddział warszawskiego Instytutu Badań Jądrowych z siedzibą w Krakowie-Bronowicach. W 1960 Zakład II IBJ został przekształcony w Instytut Fizyki Jądrowej (IFJ), noszący od 1988 r. jego imię.

Zajmował się optyką atomową (odkrył dipolowe promieniowanie magnetyczne w widmie par ołowiu) i fizyką jądrową: elastycznym rozpraszaniem deuteronów na różnych jądrach, reakcjami "strippingu", zjawiskiem "glorii", spektroskopią na wiązkach akceleratorowych. Jest autorem 130 publikacji naukowych. W latach 1951-53 pełnił funkcję prorektora UJ.

Wychował wiele pokoleń fizyków krakowskich, wypromował 40 doktorów, był inicjatorem ich kierunków badawczych, wpoił zasady serdecznych i przyjacielskich kontaktów międzyludzkich, wytyczył kierunki badawcze, utorował współpracę międzynarodową. Dawał poczucie bezpieczeństwa. Był świetnym organizatorem nauki - kierowane przez niego Instytuty: Fizyki UJ i założony w 1955 r. Instytut Fizyki Jądrowej, realizując jego koncepcje, rozwinęły się w znane na świecie ośrodki naukowe.

Brał udział w zakładaniu Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej, był członkiem Rady Naukowej ZIBJ. Z jego inicjatywy powstało tam Laboratorium Problemów Jądrowych Oddział Spektroskopii Jądrowej i Radiochemii.

Był członkiem: Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (1932), Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu (1937), PAU (1947), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1951), PAN (1952), od 1960 członkiem Prezydium PAN, członkiem Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Société Française de Physique, Societá Italiana di Fisica, American Physical Society, Komitetu Fizyki, Komitetów PAN: Fizyki, Astronomii, Komitetu do Spraw Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej; nagrodzony wieloma nagrodami państwowymi m.in. Nagrodą Prezydenta Mościckiego, odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Imię Profesora Henryka Niewodniczańskiego nosi jedna z ulic w Krakowie-Swoszowicach. [tekst za www.ifj.edu.pl]

✦✦✦ Dowiedz się więcej o UJ ✦✦✦
*Strona główna: http://www.uj.edu.pl
*Instagram:   / jagiellonian_university  
*Facebook:   / jagiellonian.university  
*Spotify UJ: http://bit.ly/przystanek_misjaUJ

reżyseria i montaż: Maciej Zborek
tekst: Jerzy Niewodniczański
czytał: Jerzy Niewodniczański, Mateusz Janicki
muzyka: Marianna Janicka
mastering: Marcin Gągola
korekta tekstu: Katarzyna Kubisiowska
Kraków 2018 - 2023