#azerbaycan #rayon #qızıl
Azərbaycanda xəzinə - qızıl yataqlarının aşkarlanması ilə bağlı tez-tez xəbərlər eşidirik.
Hətta elə xəzinə var ki, ölkəmizdə gizlədilib, ancaq illərdir axtarışlara baxmayaraq yeri tapılmayıb.
Azərbaycanda tonlarla qızıl çıxan yerlər haqqında danışacam. Çox maraqlıdır ki, qızıl, gümüş, neft çıxarılan rayonlarda yaşayış səviyyəsi necədir?
Həmin rayonlar varlı, yoxsa kasıb rayonlar siyahısına daxildir?
Qızıl, gümüş ehtiyatları olaraq siyahıya Daşkəsən, Gədəbəy gəlir. Bəs, Zəngilan, Kəlbəcər, Ağdərə, Ordubad, Göygöl, Culfa, Goranboy rayonlarında da qızıl yataqlarının olduğunu bilirdinizmi?
Bu arada Azərbaycanda hələ də yeri tapılmayan xəzinə haqda da məlumat vermək istərdim.
Tarix elmləri doktoru, professor, numizmat-arxeoloq Əli Rəcəbli bu haqda deyib:
"Hələ Çingiz xanın, Makedoniyalı İsgəndərin xəzinəsini tapan yoxdur. Təsəvvür edin ki, Çingiz xan bütün dünyanın yarı hissəsini zəbt etmişdi, xeyli sərvət monqolların əlində toplanmışdı. Həmin xəzinəni basdıranları öldürdülər. Öldürən şəxsləri də qətlə yetirdilər. Beləliklə, iz-toz itdi. Amma hardasa o xəzinə var, yatıb qalıb…".
Keçək tapılan və istimasda olan qızıl yataqlarına:
1. Çovdar” qızıl yatağı Daşkəsən rayonunun şimal hissəsində yerləşir. Yataqda hasilat işləri 2017-ci ildən etibarən aparılır. Yatağın təsdiq olunmuş ümumi qızıl resursları 1 661 000 unsiya təşkil edir. Hazırda “Çovdar” yatağında oksid filizlərinin açıq üsulla istismarı uğurla davam etdirilir. 2022-ci ildə isə yatağın ikinci fazasının – sulfid filizlərinin istismara verilməsi nəzərdə tutulur.
2.Gədəbəy yatağı - Azərbaycanın Gədəbəy rayonu ərazisində dəniz səviyyəsindən orta hesabla 1500 metr yüksəklikdə Misdağ dağı ətrafında yerləşən qızıl-mis yatağıdır. Yataqda mədənçiliyin tarixi 2000 il əvvələ gedib çıxır. Daha sonrakı 1849-cu ildə "Mextor Qardaşları", onun ardınca "Alman Simens Qardaşları" tərəfindən başladılmışdır. 1917-ci ildə Rusiya inqilabı ilə mədəndəki fəaliyyət dayanmışdır.
Yataqda açıq üsulla mədən fəaliyəti 2008-ci ildə bərpa olundu. Filizlərdən qızıl, mis,sinkəldə edilməsi məqsədi ilə tipli zavod quruldu. İlk qızıl istesalı isə 2009-cu ilin may ayında olub. Yatağın qızılehtiyatı təxmini hesablamalara görə 22 000 tondur. Gədəbəy qızıl-mis layihəsi gəlirdə payı 51 faiz olmaqla Azərbaycan hökuməti ilə birlikdə həyata keçirilir. Payı 49 faiz olan Azərbaycan Beynəlxalq Mədən Əməliyyat Şirkəti layihəyə rəhbərlik edir. Şirkət layihə üçün zəruri olan bütün kapitalı təmin edir. Yeri gəlmişkən, Prezident köməkçisi Hikmət Hacıyev hələ 2 il əvvəl ki açıqlamasında bildirmişdi ki, 22 ton qızıl ehtiyatının mövcud olduğu “Gədəbəy” yatağından 710 mln. dollar gəlir əldə olunacağı gözlənilir.
1.Vejnəli qızıl yatağı - Zəngilan rayonundakı “Vejnəli” qızıl yatağı 1959-1962-ci illərdə Vejnəli geoloji-axtarış partiyası tərəfindən kəşf edilib. Yatağın qızıl ehtiyyatları 6,5 ton həcmində təsdiq edilib. 1993-ci ildə Zəngilan Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib və İşğal dövründə bu ərazidə kimyəvi terrorizm üzrə qruplar fəaliyyət göstərirdi. Həmçinin Ermənistan kənd ərazisində yerləşənqızılyataqlarını bu illər ərzində qeyri-qanuni istismar edildi.
30 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilib və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi yataqda 6 aylıq kəşfiyyat işləri başladılıb.
2. Zod qızıl yatağı - Azərbaycanın Kəlbəcər, Ermənistanın Vardenis (Basarkeçər) vilayətləri ərazisindədir. Söyüdlü-Zod qızıl yatağı kimi tanınan ərazi 1951-ci ildə “Qafqaz qızıl kəşfiyyat” idarəsi tərəfindən aşkar olunub. Yatağın istismarına 1976-cı ildən başlanıb. Hələ 1990-1991-ci illərdə dövlət komissiyasının araşdırmaları nəticəsində Kəlbəcərdə üç yataqda təxminən 140 ton qızıl ehtiyatı olduğu üzə çıxıb.
Kəlbəcər rayonu ərazisində sənaye əhəmiyyətli ehtiyatları 112,5 ton olan və istismar olunan Söyüdlü (Zod) və ehtiyatları 13 tondan çox olan Ağduzdağ və Tutxun qızıl yataqları 27 il Ermənistan respublikasının işğalçı rejimi tərəfindən talan edilib. Hələ bir neçə il əvvəl Azərbaycanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı (AŞPA) nümayəndə heyəti Nazirlər Komitəsinə müraciət edərək işğal altındakı ərazilərdə sərvətlərin talanması məsələsinə diqqət yetirilməsini istəyib.
5. Ağdərənin Qızılbulaq – Dəmirli qızıl yataqları- 2020-ci ilə qədər Qızılbulaq (Drmbon) və Dəmirli (Kaşen) qızıl yataqları1993-cü ildən ermənilərin əlində olub. Ermənilərin 2009-2017-ci illərdə Qızılbulaq yatağını amansız istismarı nəticəsində 178 milyon dollar qazandığını sübuta yetirib.
1.Ordubad rayonunun Ağyurd , Munundərə, Piyazbaşı,Kələki təzahürü, Şəkərdərə mis-qızıl filiz təzahürü, Əlincəçay (Başkənd) təzahürlər qrupu yataqları
2.Culfa rayonunun“Başkənd-Xanağa”səpinti qızıl yataqları
Информация по комментариям в разработке