Khắp Lào | khắp đối đáp giao duyên, khắp Lào hay nhất

Khắp mang ý nghĩa gốc là hát thơ, nhưng cũng đồng nghĩa với hò, ngâm Khắp cũng có nghĩa là thơ ca, làn điệu dân ca, cách trình diễn thơ ca… những lời Khắp có văn vẻ như thơ nhưng hơn nữa nó còn có nhịp điệu và tiết tấu rất cao.
Cộng đồng người Thái đã dùng thơ để hát, từ đó với người Thái có thể coi thơ đã quy định giai điệu của ca. Song, sự đa dạng của dân ca có những nét cơ bản mang đặc trưng thanh nhạc Thái, gồm các loại hình cơ bản là: Khắp Xư (hát thơ) thể hiện bằng giọng đọc để người nghe hiểu được nội dung câu chuyện trong thơ nên người Khắp dùng giọng ngân nga hơi dài; Khắp Mo - dùng trong nghi lễ và diễn ca sử thi Tay Pú Xơc toát lên vẻ nghiêm trang, mạnh mẽ. Khắp Mo còn dùng làm ma thuật chữa bệnh, loại hình thanh nhạc mang tính cảm thụ tôn giáo làm cho người nghe sùng bái các điều tín; Khắp Chương dùng cho giọng nam trung, nam trầm diễn các tập sử thi anh hùng ca; Khắp Ôi dùng hát đối đáp nam nữ, hát giao duyên, giọng Khắp Ôi cũng rất phong phú, lời Khắp thơ rất lý lẽ, chặt chẽ giọng điệu chữ tình và sâu lắng.
Ngoài những cốt truyện trong tác phẩm văn học người Thái còn sử dụng rất nhiều đề tài khác nhau để sáng tác nên những bài Khắp ý nghĩa như những quan niệm về con người, kể chuyện bản mường (Quan Tô Mương, Nhọng có Mính mương), những bước đường chinh chiến của cha ông (Táy Pu Sơc), những kinh nghiệm trong cuộc sống mà đời trước muốn truyền lại cho thế hệ sau, những câu chuyện về cuộc sống, những tâm tư tình cảm, chuyện làm ăn và sinh hoạt hàng ngày (Luk khe Mệ nạ, Thám khao, báo sáo, Páy háy-Páy na, Xướn Cun…).
Khắp (hát) là một hình thức sinh hoạt văn hóa, văn nghệ gắn liền với cuộc sống và có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của người Thái. Khắp được thể hiện trong các buổi sinh hoạt cộng đồng, trong các lễ hội tạo nên không khí vui vẻ, thân tình thể hiện được suy nghĩ, tình cảm của mỗi người. Khắp có nhiều chủ đề như: mừng năm mới; ca ngợi về lao động sản xuất; Khắp giao duyên (khắp báo xao). Trong những ngày xuân này những làn điệu khắp báo xao ý nhị, tình tứ được cất lên thêu dệt nhiều hạnh phúc lứa đôi.
Khắp báo xao thường có trong các đêm hội Hạn Khuống, lễ hội Rằm tháng riêng, các lễ hội văn hóa, ẩm thực hoặc ngay cả những ngày thường… Khắp báo xao chủ yếu sử dụng làn điệu “Hăn Nê” có giai điệu trong sáng, vui tươi thể hiện tình cảm, tình yêu đôi lứa, ước mơ của đôi trai gái đang tìm hiểu, cùng nhau vun đắp hạnh phúc tiến tới xây dựng gia đình. Nội dung của các bài khắp thường trao đổi về hoàn cảnh, đặc điểm, tính tình, ước mong của chàng trai, cô gái đang tìm hiểu; thể hiện những tài năng như: ứng xử, thổi sáo hay; hát hay; múa dẻo của các chàng trai, cô gái Thái.

Khắp báo xao thường mở đầu bằng những câu chào hỏi ý nhị của các chàng trai: “ở đằng xa trông thấy cô gái đẹp muốn được làm quen”, các cô gái e thẹn, ngượng ngùng đáp lại bằng cách nói ví von “anh muốn đi đằng nương hay đường ruộng, anh đã có gia đình chưa hay đã vợ và con thơ ở nhà”… Tiếp đó là những câu hát đối đáp hỏi về gia đình, về bản thân, nếu có tình cảm các chàng trai cô gái sẽ trao cho nhau những câu hát tình tứ, ẩn chứa trong đó có thể là những dấu hiệu nhận biết riêng của từng cặp. Em Hà Thị Thu – Tông Pọng – phường Tân An - Thị xã Nghĩa Lộ tâm sự: “Từ nhỏ em đã được các mẹ, các chị trong bản dạy hát Khắp, khi lớn lên mỗi khi bản làng có hội em cùng chúng bạn tham gia hát đối đáp cùng trai bản. Mỗi câu hát giống như một câu hỏi, chúng em phải suy để tìm được câu trả lời thích hợp để hát đối đáp lại các chàng trai”.