Скачать или смотреть اندیشه‌ی بیرون؛ میشل فوکو و مسأله‌ی ادبیات - به‌هدایت سمیرا الیاسی - بخشی از جلسه آخر

اندیشه‌ی بیرون؛
میشل فوکو و مسأله‌ی ادبیات
به‌هدایت سمیرا الیاسی
بخشی از جلسه آخر
www.bidar.school
  / ​  
telegram channel: t.me/bidarschool
مشغولیت فکری میشل فوکو با ادبیات مدرن موضوعی است که هنوز هم در ادبیات‌پژوهشی مربوط به او چنان که باید محوریت نیافته است. فوکو به‌ویژه در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ متن‌های متعددی در مورد ادبیات مدرن نوشته است که مدت‌ها یا در حوزه‌ی نقد ادبی مورد بررسی قرار می‌گرفتند و یا به کناره‌های تصویر فیلسوف می‌خزیدند و بیشتر به نوعی اشتیاق شخصی تقلیل داده می‌شدند. دلیل این بی‌توجهی طولانی‌مدت شاید این باشد که خود فوکو چندان علاقه‌ای به پیش کشیدن نوشته‌هایش درباره‌ی ادبیات نداشت و به قول خودش چون نوعی «مخفی‌گاه» به آنها می‌نگریست. با این همه، ارجاعات پرشمار او به‌ویژه در مصاحبه‌هایش به تأثیر نویسندگانی چون بلانشو یا باتای بر سرگذشت فکری خودش و یا حتی تصریح او به میل جدیش به «دل کندن از امر ادبی» انگیزه‌ی خوبی است برای تمرکز کردن بر متون او درباره‌ی ادبیات و بررسی تأثیر احتمالی آنها بر آثار دیگرش.

ادبیات البته در نوشته‌های فوکو تعریف ثابت یا واحدی پیدا نمی‌کند و در عوض چهره‌های متفاوت و سیالی به خود می‌گیرد که شاید بیش از هر چیز بر حرکات فکری بی‌پایان خود فوکو گواهی دهند: ادبیات به‌عنوان فضایی برای نمایش هستی برهنه‌ی زبان، به‌عنوان ضدگفتاری که در نسبت با گفتارهای معرفتی حاکم بر جامعه نقشی تخریبی و افشاگر بازی می‌کند، به‌عنوان گفتاری تاریخی مثل همه‌ی گفتارهای دیگر و حتی به‌عنوان نوعی عذرتراشی که می‌تواند از سوی نویسندگانی برای توجیه انفعال شخصی و اجتماعی‌شان به کار گرفته شود.
 
در این دوره می‌کوشیم، با خواندن تعدادی از اصلی‌ترین متن‌های فوکو درباره‌ی ادبیات مدرن، به این پرسش پاسخ دهیم که میان این متن‌ها و آثار مفصل‌تر فوکو و به‌ویژه نوآوری‌های نقادانه و روش‌شناسانه‌ی او چه نسبتی باید دید: آیا با فضایی کوچک و جانبی طرفیم که می‌تواند مثل آینه‌ای در مقابل آثار «اصلی» فوکو قرار گیرد و آنها را به نحوی در خود منعکس کند، یا بسیار بیش از این، با قلمرو فکری نسبتا مستقلی که آثار معروف‌تر فوکو و اصلا شیوه‌ی تفکر او را به شکلی متأثر کرده است؟ این پرسش را هم در خط تاریخی و هم در خط مفهومی پی می‌گیریم و در هر جلسه بر یکی از محورهایی متمرکز خواهیم شد که فوکو خود در تعریفش از ادبیات مدرن وارد می‌کند.

جلسه‌ی اول: ادبیات مدرن و هستی زبان
جلسه‌ی دوم: ملاقات زبان، فضا و اندیشه در ادبیات
جلسه‌ی سوم: جنون، غیاب اثر؛ ادبیات و مسأله‌ی تناهی
جلسه‌ی چهارم: تأملاتی درباره‌ی «اندیشه‌ی بیرون»
 
سمیرا الیاسی دانش‌آموخته‌ی کارشناسی و کارشناسی ارشد فلسفه از دانشگاه تهران است. او دوره‌ی کارشناسی ارشد را با رساله‌ای با موضوع «دیلتای و تاریخی‌نگری در علوم انسانی» به پایان رسانده است. پس از آن در قالب برنامه‌ی تحصیلی اراسموس موندوس در مقطع فوق‌لیسانس در دانشگاه کارل پراگ و دانشگاه ووپرتال آلمان تحصیل کرده و در پایان‌نامه‌ی خود به بررسی مفهوم تبارشناسی میشل فوکو و مقایسه‌ی آن با دو مفهوم تخیل تاریخی و نگاه هرمنوتیکی به تاریخ پرداخته است. او در حال حاضر دانشجوی دکترای فلسفه است و ضمن نوشتن رساله‌ای با موضوع «فیگورهای ادبی‌-فضایی در آثار میشل فوکو» به‌عنوان همکار پژوهشی در دانشگاه ووپرتال کار می‌کند.