Скачать или смотреть चुनखळी युक्त जमिनित उत्पन्न कमी का होते या विषयची संपूर्ण माहिती

चुणखळी युक्त जमीन (Calcareous Soil) यावर सविस्तर 1000 शब्दांची माहिती खाली दिली आहे:


---

चुणखळी युक्त जमिनीची सविस्तर माहिती

चुणखळी जमीन म्हणजे काय?

चुणखळी युक्त जमीन म्हणजे अशी जमीन जी मुख्यतः कॅल्शियम कार्बोनेट (CaCO₃) ने परिपूर्ण असते. या जमिनीत चुना किंवा चूर्ण स्वरूपातील खडके अधिक प्रमाणात असतात, म्हणून याला चुणखळी जमीन असे म्हटले जाते.

ही जमीन विशेषतः कोरडवाहू भागात, कमी पावसाळी प्रदेशात आढळते. महाराष्ट्रातील मराठवाडा, विदर्भातील काही भाग, मध्यप्रदेश, राजस्थान, गुजरात, याठिकाणी चुणखळी जमीन आढळते.


---

चुणखळी जमिनीची वैशिष्ट्ये

1. कॅल्शियमचे प्रमाण जास्त:
या जमिनीत कॅल्शियम कार्बोनेटचे प्रमाण 10% ते 50% पर्यंत असते.


2. सुरकुतलेली पृष्ठभाग:
जमिनीचा पृष्ठभाग कडक व सुरकुतलेला असतो. काही भागात चुना थर साचलेला असतो.


3. पाण्याची झिरपण कमी:
चुणखळी जमिनीत पाणी झिरपण्याची क्षमता कमी असते. त्यामुळे पाणी साचून राहते किंवा लगेच वाफ होते.


4. pH जास्त असतो:
या जमिनीत pH 7.8 ते 8.5 दरम्यान असतो, कधी कधी 9 पर्यंत पोहोचतो. यामुळे जमीन अल्कधर्मी होते.


5. सेंद्रिय घटक कमी:
या जमिनीत सेंद्रिय पदार्थ (Organics) कमी असतात त्यामुळे उपजाऊपणा कमी असतो.


6. नत्र, स्फुरद, व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता:
कमी नत्र (N), स्फुरद (P), आणि लोह, जस्त, मँगनीज यांसारख्या सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता असते.




---

चुणखळी जमिनीचे निर्माण कसे होते?

कोरडवाहू भागात पाऊस कमी पडतो.

त्यामुळे जमिनीतील विद्राव्य कॅल्शियम कार्बोनेट पाण्याबरोबर खाली न जाता पृष्ठभागावर किंवा वरच्या थरात साचतो.

हे साचलेले कॅल्शियम कार्बोनेट हळूहळू कठीण थर तयार करतो, ज्याला कॅल्सिक पॅन किंवा कंक्रीटेड लेयर म्हणतात.



---

चुणखळी जमिनीचे तोटे

तोट्याचे प्रकार वर्णन

पोषणद्रव्ये कमी झिंक, लोह, बोरॉन यांची कमतरता
पाणी साचते झिरपण कमी असल्यामुळे पाणी साचून पिकांच्या मुळांना अपाय
अल्कधर्मी स्वभाव pH वाढल्याने अन्नद्रव्ये झाडांना उपलब्ध होत नाहीत
कठीण थर कॅल्शियम कार्बोनेट थर मुळे मुळे खाली जाऊ शकत नाहीत



---

चुणखळी जमिनीत सुधारणा करण्याचे उपाय

1. सेंद्रिय खतांचा वापर

भरपूर प्रमाणात शेणखत, कंपोस्ट, हरित खत वापरा.

सेंद्रिय पदार्थ मुळे जमिनीची झिरपण क्षमता वाढते आणि अन्नद्रव्य उपलब्धता सुधारते.


2. सुपीकता वाढवण्यासाठी सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर

झिंक सल्फेट – 25 किलो प्रति हेक्टर

फेरस सल्फेट – 50 किलो प्रति हेक्टर

बोरॉन – 10 किलो प्रति हेक्टर
हे खतांची फवारणी किंवा मातीत मिसळून द्या.


3. जिप्समचा वापर

जिप्सम (कॅल्शियम सल्फेट) वापरल्यास जमिनीत सुधारणा होते.

जिप्समचा डोस – 2 ते 5 टन प्रति हेक्टर


4. सारणी वाफशेती पद्धत

जमिनीला उतार द्या व पाणी साचू नये याची काळजी घ्या.

सारणी पद्धतीने पाणी देणे उपयुक्त ठरते.


5. संपूरक खत व्यवस्थापन

नत्र – 50% हळूहळू देणे

स्फुरद व पालाश वेळच्या वेळी देणे

सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची पानांवर फवारणी करणे.



---

चुणखळी जमिनीत योग्य पिकांची निवड

ही जमीन फारश्या उत्पादनक्षम नसली तरी योग्य पिके निवडल्यास उत्पादन घेता येते. खाली काही उपयुक्त पिके दिली आहेत:

पिकाचे नाव वैशिष्ट्य

ज्वारी कमी पाण्यावर टिकणारे
बाजरी अल्पावधीत उत्पादन
तूर जमिनीच्या गुणवत्तेत सुधारणा करते
हरभरा नत्र स्थिरीकरण
सूर्यफूल कमी पोषणद्रव्यांत वाढते
गवार अल्पसिंचनात उत्पादन
डाळिंब अल्कधर्मी जमिनीतही चांगले उत्पादन
सीताफळ कमी सुपीक जमिनीत देखील



---

पाणी व्यवस्थापन

थेंब सिंचन – पाण्याचा अपव्यय कमी होतो

पाणी अडवण व पाणी साठवण योजना राबवा

जमिनीला पाणी झिरपण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी खोल नांगरणी करा.



---

चुणखळी जमिनीचा व्यवस्थापन आराखडा

1. माती परीक्षण – प्रथम मातीची तपासणी करा.


2. सेंद्रिय खतांची भर – प्रत्येक हंगामात 8 ते 10 टन शेणखत टाका.


3. सूक्ष्म अन्नद्रव्ये वापर – झिंक, फेरस, बोरॉन यांची पानांवर फवारणी.


4. जिप्सम वापर – दर 3 वर्षांनी जिप्सम द्यावे.


5. पिकांचे फेरपालट – एकाच पिकावर अवलंबून राहू नका.


6. कठीण थर तोडणे – खोल नांगरणी करा.


7. सिंचन व जलसंवर्धन – योग्य पद्धतीने सिंचन.




---

निष्कर्ष

चुणखळी युक्त जमीन तशी कमी उपजाऊ असली तरी योग्य व्यवस्थापन केल्यास ती देखील उत्पादनक्षम होऊ शकते. योग्य खत व्यवस्थापन, पाण्याचे नियोजन, सुधारित तंत्रज्ञान व योग्य पिकांची निवड केल्यास अशा जमिनीतूनही चांगले उत्पादन घेता येते.


---

तुम्हाला हि माहिती PDF, व्हिडिओ स्क्रिप्ट किंवा भाषण स्वरूपात हवी का?
मला सांगा, मी तयार करून देतो.