ကော့ကေဆပ်သမိုင်း (ဒါဂစ္စတန် နှင့် ချက်ချနီးယားတို့ ရုရှားကိုခုခံခြင်း)

အေဒီ (၁၈၂၈)ခုနှစ်၊ ရုရှား-အီရန်စစ်ပွဲကို အပြီးသတ် နိဂုံးချုပ်စေဖို့ ထီးနန်းဆက်ခံရမယ့်မင်းသား အဗာစ်မိရ်ဇာ (Abbas Mirza) ကို တာခ်မင်းချိုင်း (Turkmenchay) ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ်မှာ ဖိအားပေးလက်မှတ်ထိုးစေ ပါ တယ်။ ဒါက သံမဏိအီရန် စစ်တပ်ဟာ သူရဲ့ပြိုင်ဘက်တွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်မယ်ဆိုရင် ဘယ်လောက် ဆင့် နိမ့်နေပြီလဲဆိုတာ သက်သေပြလိုက် တာလည်းဖြစ်ပါတယ်။

(၁၈၁၃)ခုနှစ်၊ ဂူလ်စတန် (Gulstan) စစ်ပြေငြိမ်းစာချုပ် နဲ့ အီရန်တို့ ကောကေ့ဆပ်တောင်တန်းဒေသက သူတို့ ပိုင်နက် အားလုံးကို လက်လွှတ်ဆုံးရှုံးသွားခဲ့ရပါတယ်။ ဂျော်ဂျီယာ၊ အာမေးနီးယား၊ အဇာဘိုင်ဂျန် နဲ့ ဒါဂိစ္စတန် အပါအဝင် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဒေသတွေဟာ စစ်ရေးစစ်ရာအရ အလွန်အမင်း ဗျူဟာကျ အရေးပါတဲ့ ဒေသတွေဖြစ် ကြပါတယ်။ ဒေသခံတွေအဖို့က သူတို့ပိုင်နက်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ အရှင်သခင်အသစ် ရုရှားနိုင်ငံတော်အတွက် ဖြစ် သွားခဲ့ပါတယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာ ပါရှားတို့အုပ်ချုပ်ရေးဆိုတာက စာရွက်ပေါ်မှာပဲ ရှိနေခဲ့တာကို သူတို့သိသွားခဲ့ ကြပုံပါ။

လူမျိုးစုငယ်လေးတွေ ဟိုတစ်စုဒီတစ်စု ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ ကောကေ့ဆပ်စံအိမ်ဟာ သူတို့အဖို့ လုံလောက် လှပါတယ်။ တီဇာ စစ်တပ်အတွက်က ချက်ချနီးယား၊ ဒါဂိစ္စတန် ဒေသတွေကို လက်အောက်ခံဒေသ တွေ ဖြစ်လာဖို့ ဆိုတာက အလွန်းအမင်းခက်ခဲသလို ဧရာမစိန်ခေါ်မှုကြီးတစ်ခုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဒေသ တွေကို ဒေသတွင်း ဩဇာ တိက္ကမကြီးလွန်းတဲ့ ဆူဖီစစ်သူကြီးတွေက ဦးဆောင်ကြပါတယ်။ ချေချင်းနဲ့ ဒါဂိစ္စတန်တို့ ဆယ်စုနှစ်သုံးခု ကျော် ပြင်းပြင်းထန်ထန်တော်လှန်လိုက်ကြတာ ရုရှားစစ်သည်ရဲမက် တစ်သောင်းကျော်လောက် ကျဆုံးခဲ့ရတာက ကျွန်တော်တို့အတွက် အကောင်းဆုံးသက်သေ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ ရုရှားတို့အဖို့လည်း ခါးသီးဖွယ်အိပ်မက်ဆိုးတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။