14 Κατασκευή Ανδρικής Ταυτότητας

Τι εννοούμε με τη λέξη Φύλο; Το φύλο είναι ιστορικά και κοινωνικά κατασκευασμένο, δυναμικό και καθορίζεται από την αλλαγή των περιστάσεων και των προσδοκιών. Τα τελευταία χρόνια, τα χαρακτηριστικά των αρνητικών προσδοκιών της αρρενωπότητας αντικρούονται στο όνομα της ισότητας των φύλων, της κοινωνικής αρμονίας και της ψυχικής υγείας.

Μέσω της κοινωνικοποίησης, η κοινωνία καθορίζει το γυναικείο και το αντρικό πρότυπο, ώστε τα άτομα να αναλάβουν τους αντίστοιχους ρόλους. Δεν διαφοροποιούνται, λοιπόν, τα φύλα με βιολογικά κριτήρια, αλλά πολιτισμικοί παράγοντες που πλέον θεωρούνται «φυσικοί» επιδρούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, από την παιδική ακόμα ηλικία. Τα έμφυλα στερεότυπα διαμορφώνουν την εξωτερική εμφάνιση, τον πνευματικό και συναισθηματικό κόσμο, τη συμπεριφορά και τις επαγγελματικές επιλογές αντρών και γυναικών.

Τα στερεότυπα του κοινωνικού φύλου (gender) ως υποκατηγορία των στερεοτύπων προσδίδουν στον άνδρα χαρακτηριστικά ηγετικά, που σχετίζονται και με τη σωματική υπεροχή, ενώ υποτιμούν και υποβαθμίζουν τον ρόλο της γυναίκας, η οποία θεωρείται κατάλληλη μόνο για επαγγέλματα σχετικά με την αγωγή και την ανατροφή.

Κατά την κοινωνικοποίηση των παιδιών και την ταύτισή τους με το φύλο τους καταλυτική είναι και η επιρροή της οικογένειας. Οι γονείς παροτρύνουν τα παιδιά να συμμορφώνονται με συμπεριφορές που θεωρούνται ταιριαστές και συμβατές προς το φύλο τους, όπως τις καθορίζει κάθε πολιτισμός. Κάθε κοινωνία, λοιπόν, δημιουργεί τα δικά της στερεότυπα για το φύλο, τα οποία μεταφέρει από τη μία γενιά στην άλλη και τα αναπαράγει.

Ένας άλλος σημαντικός φορέας που συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση είναι το σχολείο, όπου διαμορφώνεται η κοσμοθεωρία του παιδιού, λαμβάνονται αποφάσεις που αφορούν στο μέλλον του, ενώ ταυτόχρονα αναπαράγονται στερεοτυπικές αντιλήψεις για το φύλο. Kατά τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης, διαμορφώνεται η «ταυτότητα» των αγοριών και των κοριτσιών και υιοθετούνται ρόλοι που η κάθε κοινωνία προβάλλει ως πρότυπο: παθητική στάση κοριτσιών και επιθετικότητα των αγοριών. Οι σπουδές και ο επαγγελματικός προσανατολισμός των ατόμων καθορίζεται, κατά συνέπεια, από κοινωνικούς παράγοντες που προσδιορίζουν το φύλο. Επομένως, δεν είναι τόσο οι βιολογικές διαφορές που καθορίζουν τα φύλα όσο κοινωνικές και πολιτισμικές παράμετροι που συμβάλλουν στην αναπαραγωγή στερεοτύπων. Κάθε φύλο ακολουθεί ένα πρότυπο, το οποίο προβάλλει νόρμες συμπεριφοράς ή αξίες που ταιριάζουν περισσότερο σε κάθε φύλο:

η γυναίκα ως μητέρα καθορίζει το πρότυπο και το στερεότυπο, έτσι ώστε τα κορίτσια να υιοθετούν μια συμπεριφορά γεμάτη στοργή και ευαισθησία, ενώ τα αγόρια να εμφανίζουν επιθετικές και ανταγωνιστικές συμπεριφορές. Επομένως, ενώ τα στερεότυπα γενικότερα μεταφέρουν τη γνώση και την εμπειρία των ανθρώπων και αντικατοπτρίζουν προκαταλήψεις σε συγκεκριμένα κάθε φορά κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα, κατά την κοινωνικοποίηση αναπαράγονται στερεοτυπικές αντιλήψεις που διαμορφώνουν τα πρότυπα της έμφυλης συμπεριφοράς.

Τα στερεότυπα αυτά συμβάλλουν στην κυριαρχία του σεξισμού είτε διαμορφώνοντας την αυτοεικόνα των ανθρώπων και τις προσδοκίες τους είτε παρουσιάζοντας τις απόψεις της κοινωνίας, οι οποίες βασίζονται αποκλειστικά στο φύλο και αφορούν στον τρόπο που συμπεριφέρονται τα άτομα, στις δεξιότητες και στις επαγγελματικές τους επιλογές. Tα στερεότυπα καθορίζουν ποικίλες πτυχές της ζωής των φύλων, από την εξωτερική τους εμφάνιση μέχρι τον τρόπο που σκέφτονται, νιώθουν, ενεργούν και ορίζουν ποια είναι η πρέπουσα αντρική και γυναικεία συμπεριφορά ή το σωστό επάγγελμα ή η εμφάνιση. Kατ’ επέκταση, οι άντρες παρουσιάζονται ευφυείς, δραστήριοι, δυνατοί, ενώ οι γυναίκες δειλές, ευγενικές, συναισθηματικές και παθητικές. Ουσιαστικά, πριμοδοτείται το αντρικό φύλο στο οικογενειακό και εργασιακό περιβάλλον, ενώ υποτιμάται το γυναικείο. Οι απόψεις αυτές γίνονται αποδεκτές χωρίς κριτικό έλεγχο, ενώ συμβάλλουν στη χαμηλή αυτοεικόνα των γυναικών, οδηγώντας ταυτόχρονα στη διαμόρφωση μιας «ηγεμονικής» αρρενωπότητας, η οποία στο πέρασμα του χρόνου τα ερευνητικά και εμπειρικά δεδομένα δείχνουν πως έχει μεταλλαχθεί σε «τοξική» αρρενωπότητα και η οποία συνδέεται άμεσα με την άσκηση έμφυλης βίας, την ανάπτυξη ρατσιστικών – ομοφοβικών στάσεων και αντιλήψεων. Πρόκειται για μια κυριαρχική και τοξική επιβολή πάνω στα σώματα και τις ζωές γυναικών, θηλυκοτήτων, λοατκι+ συνανθρώπων μας, καθώς και άλλων-μη στερεοτυπικών- αρρενωποτήτων. Μιλάμε δηλαδή για «αντρίκιες» συμπεριφορές σεξουαλικής και ψυχολογικής παραβίασης, επίδειξης ισχύος, εκδηλώσεων βίας όλων των μορφών, γυναικοκτονίες, δολοφονίες άλλων έμφυλων ταυτοτήτων και εκφράσεων που τα σώματά τους δεν υποτάσσονται στα παιχνίδια εξουσίας τους.