Średniowieczne wały graniczne (Zimna Woda - Wały)

Pomiędzy mazurskimi miejscowościami Wały i Zimna Woda rozpościerają się wczesnośredniowieczne umocnienia ziemne nazwane w jakimś momencie historii mianem Szwedzkiego Wału.

Umocnienie składa się z dwóch w przybliżeniu równoległych pasm, o uproszczonym kierunku przebiegu po osi NW - SE. Oba pasma zbudowane są z nasypu i biegnących po jego obu stronach rowów. Długość pasma wschodniego wynosi obecnie ok. 3,2 km, a jego wysokość sięga ok. 1,5 m. Szerokość pasma wraz z rowami wynosi ok. 15 m. Pasmo zachodnie jest krótsze, a jego długość wynosi w przybliżeniu 2,3 km, przy wysokości sięgającej ok.1 m i całkowitej szerokości ok. 11 m.

Szwedzki Wał stanowił główne umocnienie obronne zbudowane przez stronę polską na szlaku wiodącym z Prus do brodu Sgiersk. Czas użytkowania wału przypada na schyłek XI i pierwszą połowę XIII w., co świadczy o długim okresie funkcjonowania umocnienia. Ostatnia jego przebudowa miała miejsce jeszcze na początku XIII w., na zlecenie wojewody mazowieckiego Krystyna - głównego organizatora obrony Mazowsza przed ofensywą pruską. Ponownie, charakter strategiczny cechujący teren w pobliżu Wału wykorzystany został w 1914 i 1944 r podczas działań wojennych. Wtedy to nastąpiły największe zniszczenia substancji tego umocnienia.