DENGBÊJ FAÎK'Ê KIFİFÊ - 🎶FILİTÊ QUTO DESTANI (Hikaye açıklama kısmında)

FILİTÉ QUTO ; Garzan Bölgesi’nin Gubîn yani bugünkü adıyla Batman Beşiri ilçesinde yaşayan Reşkotan Aşireti’nin önde gelenlerindendir. Bu aşiretin en önemli özelliklerinden biri 1915 olaylarında civardaki Ermeniler’i korumasıdır.


Klamların anlattığı olay Filîtê Quto ile Bitlis civarında etkin olan aşiretlerden biri olan Etmank aşiretinden Mamê Emê arasında geçen "Şerê Kîrê" olarak bilinen çatışmadır.


 Mamê Emê kervan ticareti ile uğraşan biridir. Diyarbakır’dan mal alıp Musul’a, Kerkük’e ve Bağdat’a götürür oradan da alarak Diyarbakır, Silvan, Batman’a getirip satarlardı.


Yağışın az olduğu bir sene Etmanek aşiretinin liderlerinden Mamê Emê Etmaneki, yeğeni Eli’yi yanına çağırarak der ki; “ Oğlum bu yıl kıtlık yılıdır. Çabuk hazırlanıp kervan kaldırmamız gerekir. Yoksa çoluk çocuk bütün aşiret kıtlıktan kırılır. Çabuk kervanı hazırlayın yola çıkalım. Belki Musul’dan getireceğimiz mallarla bu seneki kıtlığı atlatırız.”


Bunun üzerine yaklaşık 2000 yük hayvanından oluşan kervan hazırlanır ve yola çıkarlar. Güzergahları gereği garzan bölgesinden geçeceklerdir.  Reşkotan mıntıkasında ki Kaniya Badareş'te (Batman ile Beşiri arasındadır) kervan mola verir. O mıntıkada Reşkotan Aşiret Lideri Filité Quto'nun sözü geçerlidir.

 Bu arada  Filité Quto çok güzel olan bir Ermeni Gasparyan’nın kızı olan Şirin'e aşıktır. Ama Şirin Filité Quto'yu sevmemektedir. Bu nedenle yedi senedir nişanlısı olmasına rağmen düğünü olmamıştır.

Kervan ; su almak için Filité Quto’nun köyüne gider.Yeğni Eli ; koyun sağmaya gelen Şirin'den su ister. Şirin'de Eli’ye su verir. Bunu duyan Filité Quto çok sinirlenir. Aralarında küçük bir tartışma çıkar ancak olay çok büyümez. 


Kervan Musul'a (veya Diyarbakır) varır. Yükünü satar . Alacaklarının tedarikini yaparken Mamé Emé bir Ermeni dükkanında çok güzel bir silah görür ( Dillere destan Tarihe geçen Tıvınga Bazın Belek) ve onu almak ister. Silah olağanüstü kalitelidir. Ama Ermeni lider ''O silah satılık değil, onu ancak Mamé Emé Etmaneki satın alabilir ve kullanabilir der. Ve sonuçta onu tanıdıktan sonra silahı ona satar. Adına da ''Bazınbelek'' denir.


Dönüş yolları olan Kaniya Badareş'te tekrar mola verilir. Filît kervan giderken yaşadıkları tartışmayı unutmamış ve dönerken intikam için kervanın önünün kesmeye gider.

Şemê (Filîtê Quto’nun annesi), oğlunu kervanın önüne gitmemesi konusunda ikna etmeye çalışsa da bun başaramaz. Filîtê Quto kervanın önünü keser ve haraç ister.


Mamé Emé Etmaneki çatışma çıkmasın diye iki deveyi yükleriyle birlikte haraç olarak vermeyi teklif eder. Ama Filité Quto haraç olarak Bazın Belek’i ister. Tabi silahı haraç olarak vermek pek uygun olmayan bir davranış olduğu için Mamé Emé Etmaneki bunu reddederler. hatta hakaret içeren bir şekilde "bu tüfek ancak annenin başlık parası olabilir" der.


Filîtê Quto onu düelloya çağırır. Emê Etmanki Çaresizce düelloyu kabul eder. Mesafe tanzimi yapılır. Çatışma aracı tüfektir. Ve sonunda Mamé Emé Etmaneki Filité Quto'yu tek mermi ile öldürür.

Ve büyük çatışma başlar. Birkaç gün sürer. Etmanki aşireti Emê Etmanki dahil 52 adamını bu çatışmada kaybeder. 55 kişilik kervandan sadece 3 kişi kurtulur.

İki aşiret arasında düşmanlık başlar. Aşiret reislerinin araya girmesi ile bitirilir.


Olayın gerçek tarihi bilinmemekle beraber yaklaşık 1900 – 1920 tarihleri arasında yaşandığı düşünülür.