Скачать или смотреть मुळा लागवड माहिती |Raddish Crop|

मुळ्याची भारतात सर्वत्र लागवड होते व मोठ्या शहरांच्या आसपास ती मोठ्या प्रमाणावर आढळून येते, समुद्रसपाटीपासून ३,००० मी. उंचीवरील हिमालयातील डोंगराळ भागात हे पीक वाढू शकते. हे थंड हवामानातील पीक आहे परंतु काही स्थानिक प्रकारांची वर्षभर लागवड करता येते. दक्षिण भारतात हे पीक वर्षभर लागवडीत असते. उत्तर भारतातील सपाटी प्रदेशात देशी प्रकार ऑगस्टपासून जानेवारीपर्यंत व यूरोपियन प्रकार सप्टेंबरपासून मार्चपर्यंत पेरतात. डोंगराळ भागात मार्च ते जुलैपर्यंत पेरणी करतात. दक्षिण भारतातील डोंगराळ भागात पेरणीसाठी एप्रिल ते जून हा कालावधी सर्वांत चांगला असतो आणि सपाटीच्या प्रदेशात तो ऑक्टोबर ते डिसेंबर हा असतो. हे जलद वाढणारे पीक असून प्रकाराप्रमाणे पेरणीपासून ३० ते ५० दिवसांत तयार होते. १०° ते १५° से. तापमानात पोसलेल्या मुळ्यांचा स्वाद आणि गाभ्याची रचना चांगली असून त्यांचे आकारमानही चांगले असते.

हे पीक कोणत्याही जमिनीत वाढते. सुपीक व वाळूमिश्रित दुमट जमिनीत ते चांगले येते. फार भारी जमिनीत मुळांचा आकार वेडावाकडा होतो.

प्रकार : भारताच्या वेगवेगळ्या भागांत मुळ्यांचे देशी व विदेशी प्रकार लागवडीत आहेत. विदेशी प्रकारात आशियाई व यूरोपियन असे भेद आहेत. सर्वसामान्य लागवडीत असलेले देशी प्रकार पांढऱ्या रंगाचे ३·५ ते ५ सेंमी. व्यासाचे, शंक्वाकार, २५–४० सेंमी. लांबीचे आणि यूरोपियन प्रकारांपेक्षा जास्त तिखट असतात. यूरोपियन प्रकारांत तांबडे, जांभळे अथवा शेंदरी मुळे आढळून येतात. परंतु पांढऱ्या लांब मुळ्याप्रमाणे ते सर्वसामान्य लागवडीत नाहीत.

देशी प्रकार : लागवडीतील जुने व सुधारित देशी प्रकार पुढीलप्रमाणे आहेत : (१) बारामासी : या प्रकारची वर्षभर लागवड करता येते. (२) जौनपुरी अथवा नेवारी : या प्रकाराचे मुळे प्रचंड आकारमानाचे (७५–९० सेंमी. लांब व ५०–६० सेंमी. घेराचे) असून त्यांचे वजन ५ पासून १५ किग्रॅ. अथवा जास्तही असते. जौनपूर (उत्तर प्रदेश) भागात आढळून येणाऱ्या मचूळ पाण्यावरच हा प्रकार चांगल्या प्रकारे वाढतो असे म्हणतात. (३) पुसा चेतकी : ४०–४५ दिवसांत तयार होणाऱ्या पांढऱ्या मुळाच्या, सौम्य प्रमाणात तिखट असलेल्या प्रकाराचे हेक्टरी सरासरी उत्पादन २०० ते ३०० क्विटंल असते. (४) पुसा देशी : मुळे ३०–४५ सेंमी. लांब, टोकाकडे निमुळते व तिखट असून खोडाकडील टोक हिरवे असते. (५) व्हाइट –५ : हा प्रकार पुसा देशीप्रमाणेच असतो व ६० ते ७० दिवसांत तयार होतो. (६) पुसा रेशमी : मुळे पुसा देशीप्रमाणे परंतु पेरल्यापासून फक्त ३०–३५ दिवसांत तयार होणारा हा प्रकार आहे. (७) सिलेक्शन – २७१ : ३०–४० सेंमी. लांब, स्वच्छ, पांढरे व सौम्य तिखटपणा असलेले मुळे या प्रकारात असून हेक्टरी ३०० क्विंटल उत्पादन मिळते. या प्रकाराचे वैशिष्ट्य म्हणजे मुळे शेतातून काढल्यावर सु. १० दिवसांपर्यंत खाद्य असतात. याशिवाय तांबडा लांब, जांभळा लांब, कनौजी, मुंबई लाल, लखनवी वगैरे देशी प्रकार लागडीत आहेत.

आशियाई प्रकार : या प्रकारांचे मुळे गुळगुळीत, कुरकुरीत, भरलेले व सौम्य तिखट असतात. ते सर्वसाधारणपणे ३·५–५ सेंमी व्यासाचे व २२–३० सेंमी लांब असतात. उदा., जॅपनीज व्हाइट (४५ दिवसांत तयार होणारा) मुळा स्वच्छ पांढरा व ३० ते ४५ सेंमी लांब असतो. आय एच आर १–१ (५५ दिवसांत तयार होणारा) आणि सकुराजुमा हे इतर प्रकार आहेत.

यूरोपियन प्रकार : देशी प्रकाराइतके हे प्रकार भारतात लोकप्रिय नाहीत. ते आकारमानाने लहान असून तयार झाल्यावर काही दिवसांतच आतून भेंडासारखे बनतात. तयार झाल्यावर ताबडतोब खाल्ल्यास चवीला फार चांगले व गोड असतात.

(१) व्हाइट आइसीकल : हा प्रकार स्वच्छ, पांढरा बारीक व नाजुक असून पेरल्यापासून ३० दिवसांत तयार होतो. (२) रॅपिड रेड व्हाइट टिप्ड : हा प्रकार पेरणीपासून फक्त २५ दिवसांत तयार होतो. मुळे गर्द लाल रंगाचे व गोलाकार असतात. टोक पांढरे असते. मगज (गर) पांढरा, कुरकुरीत व चवीला तिखट असतो. पुसा हिमानी, स्कार्लेट ग्लोब, फ्रेंच ब्रेकफास्ट हे इतर यूरोपियन प्रकार आहेत.

लागवड : मुळे जमिनीत वाढत असल्यामुळे जमिनीची पूर्व मशागत चांगल्या प्रकारे करतात. हेक्टरी ४० टन शेणखत मशागतीच्या वेळी जमिनीत मिसळतात. सरीच्या वरंब्याच्या बगलेत २६ सेंमी. उंचीवर बी टोकतात. दोन सऱ्यांत सु. ५० सेंमी. अंतर ठेवतात. मुळ्याची लागवड सपाट वाफ्यातही ३० X १५ सेंमी. अंतरावर बी लावून करतात. मिश्र पीक घेतलेले असेल तेव्हा वाफ्याच्या बांधावर १५–२० सेंमी. अंतरावर बी टोकतात. रोपे वाढू लागल्यावर विरळणी करून दोन झाडांतील अंतर १० सेंमी. अथवा जास्त ठेवतात. हेक्टरी १०० किग्रॅ. नायट्रोजन, ५० किग्रॅ. फॉस्फोरिक अम्ल आणि ७० किग्रॅ. पोटॅश देण्याची शिफारस करण्यात आलेली आहे. या पिकाला भरपूर पाणी लागते. सौम्य प्रमाणात तिखट, मऊ आणि आकर्षक मुळे तयार होण्यासाठी पिकाची वाढ जलद गतीने होणे जरूर असते. मोठ्या आकारमानाच्या मुळ्यांना निदान एकदा मातीची भर देतात.

रोग व किडी : या पिकावर विशेष नुकसानकारक रोग आढळून येत नाहीत. किडींमध्ये ⇨ मावा व ⇨ काळी माशी  या महत्त्वाच्या आहेत.

काढणी व उत्पादन : खाण्यासाठी मुळे कोवळे व कुरकुरीत असतानाच काढतात. उशीर झाल्यास ते चिवट, पोकळ, व भेंडासारखे बनतात. पेरणीपासून प्रकाराप्रमाणे ३० ते ५० दिवसांत मुळे तयार होतात. मुळा जमिनीतच वाढू दिल्यास पुढे त्याला जमिनीवर फुलोरा येतो आणि नंतर लहान शेंगा (डिंगऱ्या) येतात. कोवळेपणी त्यांचीही भाजी करतात. देशी प्रकारांचे हेक्टरी १५० ते २०० क्विंटल (मुळे) व यूरोपियन प्रकारांचे ७५ क्विंटल उत्पादन मिळते.