Yaşam ve Ölüm Üzerine 1.Ders - Nazile Kalaycı - Sokrates’in Son Sözü: Yaşam bir hastalık mı?

1. Ders: Sokrates’in Son Sözü: yaşam bir hastalık mı?
Nazile Kalaycı
20 Şubat Cumartesi Saat 17.00
Özet:
Platon’un ruhun ölümsüzlüğü meselesine hasredilmiş Phaidon diyaloğu Sokrates’in ölüm anını sahneleyen bir drama olarak da okunabilir. Bu eserdeki dokunaklı ölüm sahnesi Sokrates’in şu sözleriyle kapanır: “Kriton, Asklepios’a bir horoz borcumuz var, öde bunu. Sakın ihmâl etme!” Metafizik, etik, politik ve psikanalitik içerimleri olan önemli bir sözdür bu: Bir kere filozofu kavramsal düşünmeye, ölümsüzlüğüyse idea’ya bağlayan bir düşünme biçimine işaret etmekte, felsefeyi “ölüm hazırlığı” olarak inşa etmektedir; “saflaşma”, “arınma” ve “kendine özen gösterme”yle şekillenen bir karakter inşası pratiğini vurgulamaktadır; aktör tarafından başlatılan eylemin izleyicilerin zihninde tamamlandığı ve ölümsüzlüğün bir toplumla mümkün kılındığı bir politika düşüncesine açılmaktadır; Atina yaşasın diye ölen Sokrates’in biyolojik ölüm sahnesine ölümün yüceltilmesi eşlik ettiği için de “yüceltim” ile uygarlık arasında bir bağ kurulmaktadır. Sokrates’in son sözüne dair felsefe tarihindeki yaygın yorum ise “yaşamın hastalık, ölümün kurtuluş” olduğu, ölmek üzere olan Sokrates’in hastalıktan kurtulduğu için sağlık tanrısına kurban gönderdiğidir. Yukarıda metafizik, etik, politik ve psikanalitik içerimler diye belirlenen düşüncelerle ilişkili bir yorumdur bu. Bu derste, Foucault’nun “Hakikat Cesareti”nde yaygın yoruma karşı geliştirdiği itirazdan hareket edilecek –Foucault bu eserde Kriton diyaloğundan yola çıkarak Sokrates’in hasta olmadığını iddia etmektedir–, ardından Nietzsche’nin “Homeros’un Yarışı” metnine dayanarak hastalık ile agon arasında ilişki kurulacaktır. Tartışmanın iddiası, en iyi olarak ölen Sokrates’in yarışı sonlandırdığı, bundan böyle felsefi düşüncenin de agonal gelenekten uzaklaştığı ve bu gelenek tarafından koşullanan insanın her yerinden –Nietzsche’nin sözleriyle– “sonsuzlukla damgalanmış” olduğudur.
Okuma Listesi:
1- Platon, Phaidon: Ruh Üzerine, çev. Nazile Kalaycı, Pharmakon Yayınları, Ankara, 2020.
2- Michel Foucault, Foucault - Hakikat Cesareti; Bilgi Üniversitesi Yayınları s 81-121 (6. ve 7. oturum)
3- Friedrich Nietzsche, “Homeros'un Yarışı”, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, çev. Gürsel Aytaç, Say Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2015, s. 35-43.