Kanal Bəxtiyar Əlirzayevə məxsusdur.
Bu cür materialların davamlı olmağını istəyirsinizsə, kanala abunə olmağı və videolarımızı bəyənməyi unutmayın. Diqqətiniz bizim üçün çox önəmlidir.
Əslində elm deyiləndə, millət anlayışı arxa plana keçməlidi. Biz belə öyrənmişik, daha doğrusu bizə belə öyrədiblər. Ancaq indi ayılıb görürük ki, bunu bizə öyrədənlər özləri vaxtıilə türk-müsəlman alimlərinin, memarlarının, filosoflarının elmi nəzəriyyələrini, təcrübələrini dədə malı kimi götürüb, üzərində işləyib, yeni hala salıb, yeni dünyaya yeni elmi kəşf kimi sırıyıblar. Öz adlarını əbədiləşdirib, bu icadları öz millətlərinin güclənməsinə, inkişaf etməsinə hədəfləyiblər. Biz isə sadəlövh kimi bütün bunların xarici alimlərin beyin məhsulları olduğuna inanmışıq. Çünki ilk müəlliflərin izlərini məharətlə silməyi bacarıblar.
Məsələn, bu gün bir azərbaycanlıya yaxınlaşıb soruşsan ki, Amerikanı Xristafor Kolumbdan, Ameriqo Vespuççidən əvvəl kim kəşf etmişdi? Böyük ehtimalla ağlına ancaq və ancaq xarici adlar gələcək. Halbuki bu şəxs azərbaycanlı idi. Özü də dünya elminin axınını dəyişdirən, bir çox elmi kəşflərin əsasını qoyan nəhəng azərbaycanlı. Nəsrəddin Tusi…
Bəs bu necə olub? İndi niyə onun adı çəkilmir? Tusinin çəkdiyi, dünya coğrafiya elminin sirrinə çevrilən məşhur xəritə necə və niyə yoxa çıxıb?
Bu suallara bircə-bircə cavab verəcəyik. Ancaq öncə sizdən balaca bir xahişimiz var. Kanalımıza abunə olmağı, videomuzu izlədikdən sonar paylaşmağı unutmayın. Çünki bu cür bilgilərdə hər yerdə rast gəlinmir, halbuki daha çox soydaşımızın bilməsi lazımdı.
İndisə pedaqoji elmlər namizədi Allahverdi EMİNOVun araşdırmaları əsasında hazırladığımız mövzumuza qayıdaq.
14-15-ci əsrlərdə Avropanın Osmanlı dövləti Aralıq və Qırmızı dənizlərə, bizim Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərimiz isə Ərəb körfəzinə, Hind okeanının Şərqinə gedən yolunu kəsdilər. Beləcə avropalıların Qərbə doğru yolları qapandı. Başda İspaniya olmaqla, digər Avropa ölkələri iqtisadi krizisdən çıxış yolu axtarırdılar. Və tapdılar… müstəmləkəçilik. Bu yeni üsul bütün dünyanın axınını dəyişəcəkdi. Milyonlarla insanın ölümünə, qul kimi satışına, insanlığın çöküşünə gətirib çıxaracaqdı. Bütün bu faciələr şiddətləndikcə, böyüdükcə Avropa ölkələri güclənəcəkdi.
Hələliksə dünyanın bundan xəbəri yox idi. Əsas da amerikalıların. Öz dünyalarında, təbiətlə iç-içə ömür sürməkdə idilər.
Hər şey məşhur səyyah Xristofor Kolumbun İspaniya sarayına gəlişi ilə başladı. Kolumb yeni torpaqlar tapmaq üçün Kral I Filipp və xanımı, kraliça İzabelladan xeyir-dua almağa gəlmişdi.
Bəs bu yeni torpaq onun necə ağlına gəlmişdi? Yatıb, yuxusunda görməmişdi hər halda. Bəlkə bəxtini sınayırdı? Yoxsa bu özünə və komandasına inamı idi?
Yadıma fransız psixoloqu Lebonun kəlamı düşdü: «Dirilər ölülərin fikirlərindən faydalanırlar». Unutmayaq, bu sözlər Kolumdan dörd əsr sonra deyilmişdi. Bəs Kolumb «ölülərin» fikrindən, yoxsa yazılı qoyub getdikləri elmi kəşflərindən yararlanmışdı? Axı, bu səyyah-coğrafiyaçı canından və gəminin çoxsaylı heyətindən bezmişdimi? Tələsməyək.
Artıq üçüncü həftə ötmüşdü. Sərt və hövsələsiz dalğaların əlinə bir şey keçmir, ümmanın ortasında kibrit çöpü kimi atılıb-düşən gəmiyə hücum edirdi. Ləpələrdən sıçrayan sular göyərtədə çırpınırdı. Heyətdə heç də hamısı əsəblərini cilovlamağı bacarmırdı, deyinir, Kolumbun vədlərini lənətləyirdilər. İradəli cavanlar göyərtədə taxta dor ağaclarına kürəklərini söykəyib çox-çox uzaqlara baxırdılar. Nəhəng balinalar dənizi oyur, şumlayırdılar. Köpək balıqları atılıb-düşən yelkənli gəmiyə çiyin vurmağa cəsarət göstərmirdilər.
Kolumb bu çaxnaşmanı görürdüsə, üstünü vurmurdu. Amma arabir öz kaumasına girib nəyisə götürüb göz gəzdirirdi. Taleyi sanki bu kağızdan asılıydı.
Yəqin ki anladınız. Bu gözünü çəkmədiyi kağız parçası Nəsrəddin Tusinin çəkdiyi xəritə idi. Sonradan yoxa çıxan məşhur Marağa xəritəsi. Bəs Kolumbun əlinə necə düşmüşdü? Ondan da danışacağıq. Ancaq öncə hələ də yaxşı tanımadığımı bu dahi şəxsiyyətin - Nəsrəddin Tüsinin kimliyinə nəzər salaq.
Dünya elmində azərbaycanlı astronom, riyaziyyatçı, əxlaq nəzəriyyəsinin banisi, şair Tusiyə “Səma cismləri və Yer ölçülərinin yerbəyer edicisi» deyirlər. 1201-1274 –cü illərdə yaşayıb. Həmin ərəfədə Elxanilər sülaləsi güclənmişdi. Saraya ətrafdakı böyük istedad sahiblərini top¬layırdılar. Onların arasında Nəsirəddin Tusi də vardı. Təbrizə gələn gənc alim az sonra Hülakü xanın yardımı və razılığı ilə rəsədxana tikintisinə başlayır. Əsası 1259-cu ildə qoyulan rəsədxanaya o zaman üçün ciddi məbləğ sayılan 35.000 dinar, yəni «qızıl sikkə» ayrılır. Marağa şəhərinin qərb hissəsində - dağda uzunu 350, eni 150 arşın sahə nəzərdə tutulur. Tikintiyə və elmi aparaturasına Tusinin özü rəhbərlik edirdi və bir ilə rəsədxana fəaliyyətə başlayır.
Информация по комментариям в разработке