მზოვრეთი - ქალაქი მონაზონთა

ძამის ხეობისკენ მიმავალს ისე შთაბეჭდილება გრჩება, თითქოს ბერმონაზვნების ქალაქში მოგზაურობ. ყოველ ნაბიჯზე მონასტრებია, ყოველ ნაბიჯზე დედების თუ მამების ხმატკბილი გალობა ისმის... ძამის ხეობა შიდა ქართლში, ქარელის რაიონში, ერთ-ერთი ულამაზესი და სტრატეგიული მნიშვნელობის ადგილია.
ამ ერთ პატარა მხარეში,თითქოს ყოველი გოჯი მიწა ეკლესიის საძირკვლად არის გაჭრილი. ჩვენი წინაპრები კი მთელ ამ ხეობას თურმე ბერთუბანს ანუ ბერების სამყოფელს უწოდებდნენ. თამარ მეფის დროს ძამის ხეობა მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა სახელმწიფოს პოლიტიკურ-კულტურულ ცხოვრებაში.
გამორჩეულია მზოვრეთი – ქალაქი მონაზონთა.ნაქალაქარი მზოვრეთი მდინარე ძამის მარჯვენა ნაპირზე, მაღალი მთის დავაკებაზე მდებარეობს. სახელწოდება "ზოვრეთი" წარმოადგება სიტყვა "საზუერედან" (ზუერის ადგილი), რაც საბაჟოს ნიშნავს. საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობაში ვკითხულობთ, რომ ქალაქი მდებარეობდა შიდა, ქვემო და ზემო ქართლის შემაერთებელ გზაზე. X საუკუნეში ეს იყო ძამელი მთავრის ადარნასეს რეზიდენცია.
მზოვრეთის ციხე მეუფე იობის ლოცვა-კურთხევით, 2008 წლის 20 მაისს ასურელ მამათა სახელობის მონასტრად იკურთხა. ყველაფერი სამი მონაზვნით დაიწყო. არ გააჩნდათ არაფერი, ელემენტარული თავშესაფარიც კი – წინამძღვარი ძველ ბუხარში ცხოვრობდა, დანარჩენმა ორმა კი გალავნის კედელში დაიდეს ბინა...და მაინც, ამ ყველაფრით ბედნიერები იყვნენ, მარხულობდნენ, იღვწოდნენ და ღმერთს მადლობდნენ. ასე გამოიყორებოდა მზოვრეთის ციხე, როდესაც აქ პირველად ამოვიდნენ სასულიერო პირები....
პირველი საზრუნავი ციხის დაზიანებული ნაწილების სასწრაფოდ გამაგრება იყო. მთავარი მზერა "ძეგლთა დაცვის სააგენტოსკენ" იყო მიმართული, მაგრამ იმედები არ გამართლთა – "ამა ქვეყნის ძლიერთა" პოლიტიკის გამო, რუის–ურბნისის ეპარქიაში სააგენტო არ აწარმოებდა აღდგენით სამუშაოებს, დრო კი არ ითმენდა. გადაწყდა საკუთარი ძალებით ემოქმედათ – საფრთხეები შეისწავლეს, სპეციალისტთა მიერ დასკვნებიც დაიდო და გეგმებიც დაისახა, შემომწირველებიც გამოჩნდნენ და პირველი აღდგენითი სამუშაოებიც დაიწყო: პირველ რიგში ტაძრის გუმბათსა და სამრეკლოს ნაშთს გაუკეთდა დროებითი გადახურვა, საჭირო მასალების მოძიების შემდეგ კი სამრეკლოს რეკონსტრუქციასაც დაედო დასაბამი... სამშენებლო სამუშაოების პარალელურად გათხრითი სამუშაოები მიმდინარეობდა – ციხის ეზო მიწის დიდი ფენისაგან ნელ–ნელა გაიწმინდა, გათხრების შედეგად აღმოჩენილი ნივთები კი (სხვადასხვა დანიშნულების თიხის ჭურჭლის მოჭიქული ნამტვრევები, ქვევრები, საბრძოლო გამოყენების თლილი მრგვალი ქვები შენახულ იქნა მონასტრის მუზეუმში გამოსაფენად.
ისტორიული ციხე-სიმაგრის ნანგრევებზე გაშენებული სალოცავი საზოგადოებაში განსაკუთრებულ აღფრთოვანებას იწვევს. ულამაზესი წალკოტი ძამას ხეობაში ყინწვისთან ახლოს მდებარეობს. მას მონაზონთა ქალაქ- მზოვრეთს უწოდებენ. ეს ის ადგილია, სადაც ზუსტად იციან, რა არის სიყვარული და ერთგულება.
მზოვრეთის ციხე–სიმაგრე სტრატეგიულად მოხერხებულ ადგილას მდებარეობს – იგი შიდა ქართლიდან სამხრეთ საქართველოსკენ მიმავალ მნიშვნელოვან გზას იცავდა. ცნობილი იყო ციხის სიმტკიცე-მიუვალობა. ძეგლი რამდენიმე ქრონოლოგიურ ფენას მოიცავს, რომელთა გამიჯვნაც დღესდღეობით შეუძლებელია. ძამის ციხე ადრეულ შუა საუკუნეებშია აგებული, წყაროებში კი პირველად X საუკუნეში იხსენიება ისტორიულ თხზულებაში – “მატიანე ქართლისა”, დემეტრე აფხაზთა მეფესა და მის ძმას თეოდოსს შორის წარმოებულ ბრძოლებთან დაკავშირებით. თეოდოსმა ძამის ხეობის გამგებელს ადარნასეს სთხოვა დახმარება, რომელმაც თავის რეზიდენციაში – ძამის ციხეში შეიფარა თეოდოსი. XI-XII საუკუნეებში ძამის ციხეს და მის მიმდებარე ტერიტორიას მეფის მოხელე ქართლის ერისთავთერისთავი განაგებდა. XII-XIII საუკუნეებში იგი დიდი ფეოდალის გამრეკელ-თორელის ხელში გადავიდა. მონღოლთა ბატონობის ხანაში ციხეს მცირე ხნით ოსები დაეპატრონნენ, თუმცა მალევე გამრეკელ-თორელებმა დაიბრუნეს. საუკუნეების განმავლობაში ძამის ხეობის ზედა წელს გამრეკელ-თორელები და მათი გვარის შტო – ჯავახიშვილები აკონტროლებდნენ. XV საუკუნიდან ძამის ციხე ფანასკერტელ-ციციშვილთა ხელშია. XV საუკუნის II ნახევარში მზოვრეთში მოღვაწეობდა ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილი, რომელმაც აქ დაწერა წიგნი – “კარაბადინი”. ვახუშტი ბაგრატიონი ძამის ციხის შესახებ წერს: “სამწევრისის სამხრით მოერთვის ძამას იმერხევის-ხევი, გამოსდის საცხენისის მთას. აქა არს მონასტერი ძამისა, და აწ ხუცის სამარს. იმერხევის დასავლით, ძამაზედ, არს მძორეთი, მცირე ქალაქი. ციხე არს მაღალს კლდესა ზედა ნაშენი. ესე არს ძამის ციხე. ამ ციხის ქუეშ სასახლე ციციანთა”.
მზოვრეთის ციხე უკვე აღარ არის ის უფუნქციო ნანგრევი, მკვდარი ნაგებობა, რაც ადრე იყო, იგი გაცოცხლდა, მნიშვნელობა შეიძინა და ახალ ზღუდედ უკვე სულიერების სადარაჯოზე დადგა.
მზოვრეთის ციხეს დღეს უკვე სული აქვს! სული – რომელიც განანათლებს ყოველს, სული – რომელიც ყოველივეს სიხარულით აღავსებს, და სული – რომელიც საღმრთო მადლით აღგვძრავს... დიახ, აქაურმა ბერებმა ააშენეს სამოთხის ანარეკლი დედამიწაზე, ეს არის ქალაქი მონაზონთა – მზოვრეთი!