Скачать или смотреть ગીતા સાર (ધ્યાન યોગ શ્લોક 11 થી 20 ગુજરાતી અનુવાદ સાથે)

અધ્યાય 6: "ધ્યાન યોગ"નું મહત્વ
શ્રીમદ ભગવદ ગીતાના અધ્યાય 6, જેને "ધ્યાન યોગ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, એ આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના શ્રેષ્ઠ માર્ગ તરીકે ધ્યાન (મેડિટેશન) પર ભાર મૂકે છે. આ અધ્યાયમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે મનુષ્યના જીવનમાં ધ્યાન, સ્વસંયમ અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિનું મહત્વ સમજાવ્યું છે.

આ અધ્યાય મનુષ્યને શીખવે છે કે તે ધ્યાન દ્વારા આત્માને સમજવી, મનને નિયંત્રિત કરવું અને પરમાત્મામાં એકાગ્ર થઈને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવો.

1. ધ્યાન યોગ એટલે શું?
"ધ્યાન યોગ" એ એવી વિધિ છે જ્યાં એક વ્યક્તિ પોતાના મન અને ઇન્દ્રિયોને નિયંત્રિત કરીને એકાગ્ર બને છે અને પરમાત્મામાં લીન થાય છે.

ભાગવત ગીતામાં શ્રીકૃષ્ણએ જણાવ્યું છે કે ધ્યાન યોગ એ જીવનમાં આત્મસંયમ અને આધ્યાત્મિક સિદ્ધિ માટે શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.

મનનો નિયંત્રણ: એકાગ્ર ધ્યાન દ્વારા મનુષ્ય પોતાના ચિંતન અને ઇચ્છાઓ પર વિજય મેળવી શકે છે.
ઈશ્વર પ્રાપ્તિનો માર્ગ: સતત ધ્યાન દ્વારા પરમાત્મા સાથે એકરૂપ થવામાં સહાય મળે છે.
2. યોગીનો જીવનમાર્ગ
અધ્યાય 6માં શ્રીકૃષ્ણ યોગીના લક્ષણો અને જીવનશૈલીનું વર્ણન કરે છે:

સ્વસંયમ: યોગી પોતાનું મન, શરીર અને ઇન્દ્રિયોને નિયંત્રિત રાખે છે.
તટસ્થતા: યોગી સુખ-દુ:ખ, જીત-હાર અને માન-અપમાનમાં સમાન રહે છે.
મધ્યમ માર્ગ: યોગી જીવનમાં અતિશય ભોગવિલાસ કે ત્યાગ વિના મધ્યમ માર્ગે ચાલે છે.
સર્વભૂત સમભાવ: તે દરેક જીવમાં પરમાત્માનું દર્શન કરે છે અને બધા પ્રાણીઓ પ્રત્યે સમભાવ રાખે છે.
શ્રીકૃષ્ણ કહે છે:
"યુક્તાહાર વિહારસ્ય યુક્તચેષ્ટસ્ય કર્મસુ।
યુક્તસ્વપ્નાવબોધસ્ય યોગો ભવતિ દુઃખહા।।"
અથાર્ત, જીવનમાં તટસ્થતાનું પાલન કરવાથી જ યોગ સાધ્ય બને છે.

3. ધ્યાન યોગ માટેનું માર્ગદર્શન
ભગવાને ધ્યાન માટે યોગ્ય રીત અને સ્થિતિ પણ સમજાવી છે:

શાંત અને સ્થિર મન: યોગીનું મન શાંત, સ્થિર અને આસક્તિવિહિન હોવું જોઈએ.
યોગ્ય આસન: યોગી પ્રત્યેક ક્રિયા માટે યોગ્ય સ્થાને અને યોગ્ય સ્થિતિમાં બેસે.
અભ્યાસની continuidade: ધ્યાન યોગે ફળ આપવું છે, તો નિયમિત અને સતત અભ્યાસ જરૂરી છે.
એકાગ્રતા: યોગી પરમાત્માના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે અને અન્ય વિચારોથી પરમુક્ત રહે.
4. મંડક મન પર વિજય મેળવવો
શ્રીકૃષ્ણ મનુષ્યના મંડક મનનું વર્ણન કરે છે, જે હંમેશા વિચારોમાં ફસાયેલું રહે છે. જો મનને નિયંત્રિત કરવું હોય, તો:

સ્વસંયમ: પોતાના મનને નિયમિત કરવા માટે મનોવિચારોથી દૂર થવું પડે છે.
નિયમિત પ્રયોગ: યોગ અભ્યાસ દ્વારા મનને ધીરજપૂર્વક શાંત રાખવું જોઈએ.
ધૈર્ય અને ધ્યાન: મંડક મન પર વિજય મેળવવું એક દીર્ધકાલીન પ્રક્રિયા છે, પરંતુ તે અધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે ખૂબ જરૂરી છે.
5. તટસ્થતાના ફાયદા
તટસ્થતાના મહત્વ:

યોગી દુન્યવી વસ્તુઓ અને સંબંધોમાં તટસ્થ રહે છે.
તે સમજી લે છે કે સુખ અને દુ:ખ ક્ષણભંગુર છે.
મનને સ્થિર રાખવું:
તે તમામ બાબતોમાં સમતોલ રહે છે, જે તેને શાંતિ અને જીવનમાં સ્થિરતા પ્રદાન કરે છે.

6. સર્વોત્તમ યોગી કોણ છે?
શ્રીકૃષ્ણ આધ્યાત્મિક જીવન માટે સર્વોત્તમ યોગી તરીકે તેને ગણાવે છે, જે:

પરમાત્મા સાથે સંપૂર્ણ ભક્તિ ધરાવે છે.
પોતાને અને બીજા પ્રાણીઓને સમાન ભાવે જુવે છે.
જે દરેક કાર્ય ભગવાનને સમર્પિત કરે છે અને દૈનિક જીવનમાં નિષ્કામ કર્મ કરતો રહે છે.
7. ધ્યાને મુકિતનો માર્ગ
શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે ધ્યાન યોગ:

જીવનના બધા તાણ અને દુ:ખને દૂર કરવાનું શ્રેષ્ઠ સાધન છે.
પરમાત્મા સાથે એકતા લાવે છે.
માણસને જીવનના તાત્કાલિક અને અંતિમ લક્ષ્ય સુધી પહોંચાડે છે, એટલે કે મોક્ષ.
સંદેશ:
"જે મનુષ્ય આત્મસંયમ દ્વારા પરમાત્માના ધ્યાને લીન થાય છે, તે પોતાના જીવનના બધા બંધનોથી મુક્ત થાય છે."

8. ગૌરવપૂર્ણ સંદેશ
અધ્યાય 6 જીવનમાં શાંતિ, સમતોલતા અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ માટે એક ચકાસેલી અને અમલપાત્ર રીત પ્રદાન કરે છે.

ભગવાન શીખવે છે કે ન તો વધુ ત્યાગ અને ન તો વધુ આસક્તિ શ્રેષ્ઠ છે; મધ્યમ માર્ગ એ શ્રેષ્ઠ છે.
ધ્યાન અને યોગ દ્વારા જીવનમાં આત્માની શાંતિ અને પરમાત્માનું અનુભવ શક્ય છે.
નિષ્કર્ષ
"ધ્યાન યોગ" એ જીવન માટે એક શ્રેષ્ઠ માર્ગદર્શક છે, જે મનુષ્યને પોતાના જીવનના ઉત્કૃષ્ટ લક્ષ્ય સુધી પહોંચાડે છે.
આ અધ્યાય આપણને શીખવે છે કે કેવી રીતે ધૈર્ય, તટસ્થતા અને સમર્પણ દ્વારા જીવનમાં પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત કરી શકાય.

પ્રેરણાદાયક સૂચન:

જીવનમાં નિમિત્ત બને રહો.
તટસ્થ રહેતા પોતાનું કર્મ કરો.
અને પરમાત્માના પ્રેમમાં લીન થવા માટે ધ્યાનનો અભ્યાસ કરો.
આધ્યાત્મિક ઊંચાઈએ પહોંચવા માટે, ધ્યાન યોગ એ શ્રેષ્ઠ સાધન છે!