ฎีกา InTrend Ep.183 ที่ดินริมแม่น้ำพังเป็นที่ลาด จะกลายเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินไปหรือไม่

ฎีกา InTrend Ep.183 ที่ดินริมแม่น้ำพังเป็นที่ลาด จะกลายเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินไปหรือไม่
The Host : กองสารนิเทศและประชาสัมพันธ์ สำนักงานศาลยุติธรรม
Guest Host : สรวิศ ลิมปรังษี
ที่ปรึกษา : สรวิศ ลิมปรังษี, สุริยัณห์ หงษ์วิไล, ทัสสญุชุ์ กุลสิทธิ์ชัยญา, ณัฐสิมา อนันทนุพงศ์
Show Creator : ศณิฏา จารุภุมมิก
Episode Producer & Editor : ศณิฏา จารุภุมมิก, รวิภา กิ่งจักร์
Sound Designer & Engineer : กฤตภาส ทองแจ้ง, กิติชัย โล่สุวรรณ
Coordinator & Admin : โสรัตน์ ไวศยดำรง, สุพัตรา ขำมีศักดิ์, สุภาวัชร์ ดลมินทร์
Art Director : สุภาวัชร์ ดลมินทร์, ปันจารีณ์ สุวรรณโภชน์, กนกกูล วสยางกูร
Webmaster : ผุสชา เรืองกูล, วชิระ โรจน์สุธีวัฒน์

ที่ดินที่อยู่ริมฝั่งแม่น้ำลำคลองมักประสบปัญหาอยู่เสมอเมื่อน้ำกัดเซาะริมตลิ่งที่ที่ดินนั้นตั้งอยู่และทำให้ที่ดินริมตลิ่งนั้นพังทะลายลง ทำเกิดปัญหาเกี่ยวกับสิทธิเหนือที่ดินที่เกี่ยวข้องตามมาด้วยว่า การที่ที่ดินพังลงไปนั้นส่งผลต่อสิทธิของผู้เกี่ยวข้องอย่างไร ปัญหาที่จะนำมากล่าวถึงในตอนนี้จึงเป็นกรณีที่ที่ดินริมแม่น้ำพังเป็นที่ลาดแล้วต่อมามีการสร้างเขื่อนกั้นแนวตลิ่ง ที่ดินที่พังทลายไปนั้นจะกลายเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินไปหรือไม่
นายมีนามีที่ดินซึ่งตนมีสิทธิครอบครองอยู่ริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาในเขตจังหวัดนครสวรรค์ โดยนายมีนาได้ปลูกบ้านอยู่บนที่ดินแปลงดังกล่าวด้วย
ต่อมาประมาณปี 2552 ที่ดินของนายมีนาบริเวณริมฝั่งแม่น้ำได้ถูกน้ำกัดเซาะจนตลิ่งพังลง และกลายเป็นที่ลาดเอียงลงแม่น้ำ
ในปี 2557 เทศบาลได้ทำการก่อสร้างเขื่อนกั้นริมตลิ่งแม่น้ำเจ้าพระยาในเขตเทศบาล ซึ่งรวมถึงบริเวณที่ดินของนายมีนาที่พังเป็นที่ลาดริมแม่น้ำด้วย โดยผู้รับเหมาได้นำดินมาถมและทำเขื่อนเป็นแนวยาวจนแล้วเสร็จในปี 2559
ต่อมาในปี 2561 นายมีนาได้ขอออกโฉนดที่ดิน และได้นำชี้ว่าที่ดินของตนมีแนวเขตไปจนถึงแนวที่เคยพังทะลายและปัจจุบันมีการถมก่อสร้างเป็นแนวสันเขื่อนด้วย ทำให้เทศบาลคัดค้านการขอออกโฉนดทับพื้นที่บริเวณสันเขื่อนดังกล่าว
นายมีนาจึงได้ฟ้องขอให้เทศบาลเพิกถอนคำคัดค้านการขอออกโฉนดนั้น
ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1304 (2) นั้น ทรัพย์สินที่มีลักษณะซึ่งประชาชนใช้ร่วมกัน ไม่ว่าจะเป็นที่ริมตลิ่ง ทางน้ำต่าง ๆ ถือเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินประเภทหนึ่ง แน่นอนว่าแม่น้ำเจ้าพระยาซึ่งเป็นแม่น้ำสายสำคัญสายหนึ่งย่อมเป็นทางน้ำที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินตามบทบัญญัติดังกล่าวอยู่ด้วย
ปัญหาในเรื่องนี้คงอยู่ที่ที่ดินของนายมีนาที่ติดกับริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาที่ถูกน้ำกัดเซาะจนพังทลายไปตั้งแต่ปี 2552 จะกลายเป็นส่วนหนึ่งของทางน้ำซึ่งทำให้เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่ หากที่ดินส่วนนั้นพังหายไปหมดอาจจะไม่มีปัญหาอะไรมากนัก เพราะพื้นที่นั้นย่อมกลายเป็นน้ำไปหมด แต่ในกรณีนี้การพังทลายไม่ได้ทำให้พื้นดินหายไปทั้งหมด แต่น่าจะมีลักษณะเป็นที่ลาดเอียงริมตลิ่งเสียมากกว่า
การจะกลายเป็นที่สาธารณสมบัติของแผ่นดินไปหรือไม่ย่อมขึ้นอยู่กับพฤติการณ์ที่เกี่ยวข้องในแต่ละกรณีที่อาจจะแตกต่างกันไปด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งพฤติการณ์ของข้อเท็จจริงที่ว่าหลังจากที่ริมแม่น้ำพังเป็นที่ลาดเอียงแล้ว นายมีนายังคงหวงกัน หรือแสดงการสงวนสิทธิอย่างหนึ่งอย่างใดอีกหรือไม่ ที่จะแสดงให้เห็นว่านายมีนายังคงถือว่าที่ดินส่วนนี้เป็นของตน และไม่ได้ทอดทิ้งไป
หากหลังจากที่ที่ดินพังทลายไปแล้ว นายมีนาไม่ได้ใช้สิทธิหรือแสดงการหวงกันพื้นที่ดังกล่าวอีก ย่อมถือว่ายอมให้ที่ดินส่วนนั้นกลายสภาพเป็นส่วนหนึ่งของแม่น้ำเจ้าพระยา และกลายเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินไปแล้ว ภายหลังจากนั้น นายมีนาย่อมไม่อาจมาทวงสิทธิหรือใช้สิทธิใด ๆ เหนือพื้นที่ส่วนนั้นได้อีก
เมื่อพิจารณาจากข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้นแล้ว ปรากฏว่าหลังจากที่ที่ดินริมแม่น้ำพังเป็นที่ลาดเอียง นายมีนาก็ไม่ได้แสดงพฤติการณ์อะไรที่เป็นการหวงกัน แม้นายมีนาจะพยายามบอกว่าตอนที่มีการสร้างเขื่อน ผู้รับเหมาก็มาขออนุญาตนายมีนาในการเข้าไปใช้ที่ดินที่มีปัญหาอยู่ แต่ลำพังเพียงแค่นั้นคงไม่ได้แสดงการหวงกัน เพราะหากรู้ว่าผู้รับเหมาจะเข้าไปก่อสร้างเขื่อนกั้นซึ่งเขื่อนนั้นย่อมเป็นของทางราชการ นายมีนาก็ไม่ได้แสดงออกให้เห็นว่าที่ดินส่วนดังกล่าวยังเป็นของตนอยู่ แม้กระทั่งเมื่อสร้างเขื่อนเสร็จ และที่ดินที่พิพาทกลายเป็นแนวสันเขื่อน นายมีนาก็ไม่ได้ทำพฤติการณ์อะไรที่เป็นการหวงกัน
ตรงกันข้าม เมื่อที่ดินที่พิพาทเป็นแนวสันเขื่อนแล้ว ปรากฏว่าเป็นสถานที่ที่ออกกำลังกาย ชมทัศนียภาพ และใช้เป็นทางสัญจรของประชาชนโดยทั่วไป ข้อเท็จจริงเหล่านี้ย่อมแสดงให้เห็นว่าที่ดินส่วนดังกล่าวกลายเป็นสาธารสมบัติของแผ่นดินที่ประชาชนใช้ร่วมกันไปแล้ว นายมีนาจึงไม่มีสิทธิขอให้ออกโฉนดทับที่ดินส่วนดังกล่าวอีก
ดังนั้น ในกรณีที่ที่ดินริมแม่น้ำพังทลายกลายเป็นที่ลาดริมตลิ่ง หากไม่ปรากฏว่ามีการหวงกันหรือสงวนสิทธิเหนือพื้นที่ดังกล่าว ที่ดินนั้นย่อมกลายเป็นส่วนหนึ่งของแม่น้ำที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินไปด้วย
(คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 495/2566)