ΧΑΜΟΛΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΜΟΛΙΟ ΤΗΣ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ…!
Καταγραφή- έρευνα Ηλίας Τουτούνης
Ο χαμολιός ένα πολυετές φυτό με ευρεία εξάπλωση σχεδόν σε όλη την Ελλάδα και στις παραμεσόγειες χώρες. Είναι ακανθώδεις και έχει πολύ κοντό βλαστό και φύλλα σε σχήμα ρόδακα κατακείμενα, επιμήκη, πτεροσχιδή με λοβούς που είναι και αυτοί ακανθώδεις. Φύεται σε χέρσες, πετρώδεις τοποθεσίες ακόμη και σε πολύ φτωχά και χαλικερά εδάφη.
Στο κέντρο του χαμολιού εκπτύσσεται ένα και μοναδικό ανθοφόρο στέλεχος, με λογχοειδή ακανθωτά βράκτια, τα εσωτερικά επάλληλα με ιώδεις αποχρώσεις έχοντας διάμετρο που κυμαίνεται από 4 έως 7 εκατοστά του μέτρου. Έχει μακρύ ρίζωμα που μπορεί να φτάσει τους 40 - 50 εκατοστά μήκος και 8 εκ. διάμετρο. Αυτό το στέλεχος (κεφαλή) όταν κοπεί, εκκρίνει παχύρρευστη γαλακτώδη ουσία, και όταν έλθει σ’ επαφή με τον αέρα γίνεται μαστιχωτή. Παλαιότερα τα παιδιά της υπαίθρου την χρησιμοποιούσαν σαν μαστίχα.
Επίσης αυτή την γαλακτώδη ουσία του χαμολιού, πιο παλιά παρασκεύαζαν μια ειδική σκληρή κολλώδη ουσία τον λεγόμενο “αξό”. Με τον αξό κατασκεύαζαν παγίδες (ξόβεργα) για την σύλληψη μικρών τρωκτικών και πτηνών. Ιδίως στον τόπο μας χρησιμοποιήθηκε για την παγίδευση μικρών πτερωτών θηραμάτων από κυνηγούς και κυρίως από τους ονομαστούς γαρδελάδες σαραντοκυνηγούς κ.λπ. Γαρδελάδες λέμε τους κυνηγούς ζώντων ωδικών πτηνών όπως καρδερίνας (γαρδέλι) και φλώρου (ασάραντος ή σαράντι), με σκοπό να τα συλλάβουν ζωντανά να τα κλείσουν σε κλουβιά απολαμβάνοντας την υπέροχη λαλιά τους και τέλος πολλοί τα χρησιμοποιούσαν για το ζευγάρωμα για την αναπαραγωγή των “μούλων” (ωδικό πτηνό προερχόμενο από αρσενικό σάραντι ή γαρδέλι και θηλυκή καρδερίνα).
Επίσης με τον αξό κατασκεύαζαν παγίδες για μυρμήγκια, και διάφορα έντομα, σε συνδυασμό με μέλι. Κατασκεύαζαν αξό με μέλι και το μίγμα το τοποθετούσαν σε σημεία που πήγαιναν σφήκες, μυρμήγκια κ.ά.
Το φυτό χαμολιός το συναντάμε και μ’ άλλες ονομασίες όπως αγριομαστίχα, καλάγκαθο, κόλλα, χαμαλιός, χαμάρκουδο κ.ά.
Το φυτό αυτό χρησιμοποιείται στη λαϊκή ιατρική. Η γαλακτώδης ουσία, που εκχύνεται από το φυτό, λέγεται κόμμι. Εδώ στον τόπο μας την ονομάζουμε αξό.
Τοποθεσίες:
Χαμολιό ονομάζεται μια περιοχή βορειοδυτικά του Νοσοκομείου της Αμαλιάδας, εκεί που σήμερα έχουν αναγερθεί οι παλιές εργατικές κατοικίες. Την τοποθεσία την απαντάμε σε συμβόλαιο του 1894 και αργότερα σε άλλα το 1927, όπου η περιοχή ήταν ακόμη αραιοκατοικημένη και αγροτική, προτού γίνει συνοικία της πόλεως. Η ονομασία Χαμολιό νομίζω ότι υιοθετήθηκε ένεκα του φυτού χαμολιός που μάλλον θα φυόταν και θα ευδοκιμούσε στην εν λόγω τοποθεσία.
Από μαρτυρία του αείμνηστου Στέφανου Τζουράκη, μου ανέφερε ότι όταν ήσαν παιδιά πήγαιναν εκεί στο Χαμολιό όπου φύονταν χιλιάδες φυτά χαμολιού και τον Αύγουστο, από αυτά συνέλεγαν κόλα για διάφορες κατασκευές, αλλά και για παγίδες. Μάλιστα μου ανέφερε ότι έτρωγαν και το στέλεχος αυτού του φυτού, ιδίως κατά τα χρόνια της πείνας και της Κατοχής. Προσωπικά δοκίμασα και είχε μια υπέροχη γεύση.
Για να το φας, πρέπει να το συλλέξεις περί τα τέλη του Ιουνίου, όπου κόβεις το κεντρικό στέλεχος, αφαιρείς τα αγκάθια και το υπόλοιπο τρώγεται, λίγο σκληρό μεν, αλλά υπέροχο.
Άλλη μια περιοχή με την ονομασία Χαμολιό, ανήκει στην ευρύτερη περιοχή Σ.Σ. Βάρδας του νομού Ηλείας.
Ένα τραγουδάκι που κατέγραψα και αναφέρεται στο Χαμολιό και την Σοχιά της Αμαλιάδας:
-Πέρα στο Χαμολιό, πέρα στο Χαμολιό, περά στο Χαμολιό,
κυρά σάχνει κοτσομπολιό,
και μέσα την Σοχιά και μέσα την Σοχιά, και μέσα την Σοχιά,
κυρά σάχνει προξενιά.
Κυρά μου θα στο πω, κυρά μου θα στο πω κυρά μου θα στο πω,
να μην ξαναπεράσεις από το Χαμολιό.
Στο λέου πάλι κυρά, στο λέου πάλι κυρά, στο λέου πάλι κυρά,
να μην ξανά περνάς περά απ’ την Σοχιά!
Γιατί στο Χαμολιό, γιατί στο Χαμολιό, γιατί στο Χαμολιό,
θέλα να γίνει φονικό.
Και μέσα στην Σοχιά και μέσα στην Σοχιά και μέσα στην Σοχιά,
θε να χαλάν τα προξενιά.
-Εγώ στον Χαμολιό, εγώ στον Χαμολιό, εγώ στον Χαμολιό
θα πα’ να μάσω αξό.
Και μέσα στην Σοχιά και μέσα στην Σοχιά και μέσα στην Σοχιά
θα πα’ στα πλυσταριά!
Информация по комментариям в разработке