Cumhuriyet'in 100. Yılında TEKEL - Ballıca Sigara Fabrikası

Ballıca Sigara Fabrikası
1862’den 2008’e değin geçen ve Osmanlı İmparatorluğunun son dönemi ile Türkiye Cumhuriyetini içine alan 146 yıl içinde Tekel’in başarılarla dolu öyküsü var.
1.380.000 m2 alan üzerine kurulan, 72074 m2 kapalı alana sahip olan Fabrikanın temeli 1976'da dönemin Başbakanı Süleyman Demirel tarafından atıldı.
1985 yılında yavaşlatılmış projeler kapsamına alındı.
Milletvekili Hasan Atay’ın Fabrikanın atıl kalmasıyla ilgili sorusunu Devlet Bakanı Abdullah Tenekeci yanıtladı.
“Atıl kalmaması ve harcamaların da heba olmaması için çeşitli alternatifler üzerinde durulmaktadır.
Ortaklık veya sair değerlendirmelerle bazı projeler geliştirilmektedir."
Tamamlama inşaatına 27.09.1993 günü bir törenle başlandı.
İhaleyi 80.256.951.895 TL’lik teklif ile Çolakoğlu İnş. AŞ kazandı.
Sunuculuğunu Halit Kıvanç’ın yaptığı törene Devlet Bakanı Nafiz Kurt, Samsun Milletvekilleri M. Çebi, İ. Saraçlar, C. Alişan, A. Eser, İ. Demiralp ile Tekel Genel Müdürü Mehmet Akbay, Yönetim Kurulu Üyeleri ve çok sayıda vatandaş katıldı.
14 .06.1997'de üretime başladı.
Tütünlerin tekel şeklindeki idaresine 17.07.1862 tarihinde yapılan mali ıslahatla başlandı. Reji 1923 yılına kadar imtiyazı elinde bulundurdu, 1924 yılında Reji’nin imtiyazı kaldırılarak devlet tekeline geçti. Bu tarih Tekel’in kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.
Ege, Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde yetiştirilen tütünler oriyental, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yetiştirilen tütünler ise fiziksel ve harman özellikleri bakımından Virginia tütünlerine benzemektedir.
Fabrikada "Ballıca" adı altında blended tipinde Türk oriental tütünü ve ithal Burley tütünü karışımını içeren, sos ve kokulu 100 mm yeni bir sigara üretilecek ve sigara zifir ve nikotin değerleri açısından AB standardına uygun olacaktı.
1995'de blended sigara satışı 22 bin ton iken, 2000'de 35 bin tona çıktı. Tekel’in yerli tütünden imal ettiği sigara satışı 56 bin ton iken, 2000'de 42 bin tona düştü.
Türkiye, ABD.'den büyük ölçüde burley tütün alımını gerçekleştiren dördüncü ülke konumuna yerleşiyordu.
1987'de Türkiye’de ABD tütünü kullanılması suretiyle Amerikan Blended sigara üretimine geçilmesi politikacılar, üreticiler, tütün tüccarları ve sivil toplum örgütleri tarafından sert eleştirilere neden olmuştu.
2007'de Fabrikada ham madde verimliliği % 110,9 iken teknolojisi daha eski olan Bitlis Sigara Fabrikasında % 87,3 düzeyinde gerçekleşmişti.
2000'de yapılan Ulusal Sigara Sağlığı Kongresinde konuşan Dünya Sigara Sağlığı İle Savaşanlar Örgütü Başkanı Davit Simpson acı sonucu şu tümceyle dile getiriyordu:
“Biliniz ki, Amerika’da, İngiltere’de içenlerin sayısı azalıyorsa, Türkiye’de içenlerin sayısı mutlaka artacaktır.”
Türkiye’de 1994 yılında tütüne kota geldi.
9.01.2002'de yürürlüğe giren kanunla tütün üretiminde sözleşmeli sisteme geçildi. TEKEL destekleme alımından çekildi.
Ballıca Fabrikasında 2004'de 10 adet 1996 model sigara imalat makinası bulunmaktayken özelleştirildiği yılda 4 adet 1996 model, 6 adet 2000 model, 2 adet 2004 model, 2 adet 2006 model olmak üzere toplam 14 adet sigara imalat makinası bulunuyordu.
YDK Raporunda, Ballıca'nın yeni kurulmuş ve diğerlerine göre en gelişmiş teknolojiye sahip olmasına rağmen üretim maliyetlerinin Tokat Fabrikasından yüksek gerçekleşmesi, işletmenin çok geniş tutulan kapalı alan ve buna uygun yan tesisler ve özellikle üretimle ilgili olmayan sabit giderlerden ileri geldiği hususu yer alıyordu.
Türkiye’nin 2002'de toplam sigara satışı 110 milyon kg. olup bu miktarın 67 milyon kg. Tekel tarafından gerçekleştirildi.
Fabrikada 2008 yılı itibariyle 779 işçinin 758.486 saat çalışması karşılığında 6.261.550 kilo üretim elde edilirken, işçi saat başına verimlilik ise 8,26 kilo/saat olarak gerçekleşmişti.
Türkiye'de 2000 yılından itibaren uygulanan tütün politikasıyla birlikte 583 bin olan üretici sayısı 2007 yılında 180 bine düştü.
Sigara Sanayi İşletmeleri ve Ticareti AŞ unvanı adı altında faaliyet gösteren kuruluşa ait sigara üretimiyle ilgili varlıklar ve markalar 22.04.2008 tarih 23 sayılı ÖYK kararı uyarınca 24.06.2008'de imzalanan satış sözleşmesi ile BAT Şirketine 1.720.000.000 ABD Doları karşılığında devredildi.
İki taraf arasında imzalanan Marka Kullanım Hakkı Sözleşmesi uyarınca TEKEL, markaları ve logosunu sözleşmenin sona erme tarihinden sonra (6 ay sonra 24.12.2008) herhangi bir ürün, mal ve tabela üzerinde kullanmamayı, ayrıca sözleşmede özellikle izin verilenler dışında markalar ve TEKEL logosu veya bunların önemli bir kısmıyla aynı veya benzer olan herhangi bir markayı ve logoyu ticari unvan olarak kullanmayacağını kabul ediyordu.
TEKEL Yönetim Kurulunun 23.10.2008 tarihli ve 201 sayılı kararıyla 24.12.2008 tarihinden itibaren TEKEL logosu “tta” olarak değiştirildi.
TEKEL 24.06.2008 tarihine kadar sigara üretimi İstanbul, Adana, Malatya, Tokat ve Ballıca ve Bitlis Sigara Fabrikalarında devam etti.
Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu 03.01.2002 tarihinde kuruldu. 2018 yılında kapatıldı.