Platon'un Atlantis miti ne anlatıyor?

Merhaba dostlar

Bu videoda Platon’un Atlantis mitinin ne anlattığını işliyoruz.


Plutarkhos’un MÖ 640-560 yılları arasında yaşadığı tahmin edilen ünlü yasakoyucu, devlet adamı ve şair Solon’un hayatını anlattığı biyografik eserinde söylediğine göre [Solon 31.3]
Solon Mısır’da bulunan Sais kentinin alimlerinden öğrendiği kayıp Atlantis kıtası hikayesiyle ilgili bir kitap yazmaya başlamış.


Ancak Solon boş vakit bulamadığı için değil, ileri yaşından ötürü böyle büyük bir esere girişmekten korkmuş ve eseri yazmaktan vazgeçmiş.


Plutarkhos’un devamında [32 vd.] anlattığına göre bu kayıp Atlantis öyküsünü geliştirmeye ve süslemeye meraklı olan Platon da yazmaya başlamış.


Daha önce hiçbir öykünün, masalın ya da şiirsel kurgunun anlatmadığı biçimde büyük sundurmaları, gösterişli avluları ve görkemli saray bahçelerini betimlemiş ama onun eseri de yarım kalmış, yaşamı çalışmasından önce sona ermiş.
Bu yüzden Plutarkhos’a göre yazmış olduklarından duyduğumuz haz ne denli büyükse, yazılmamış bıraktıklarından duyduğumuz üzüntü de o denli büyüktür. Çünkü tıpkı Atina kentinde bitirilmeden kalan Olimpeios tapınağı gibi, yitik Atlantis öyküsü de Platon'un bilgeliğinde doğan sayısız güzel yapıt arasında bitirilmeden kalan biricik yapıttır.
Plutarkhos “Ruhun Yaradılışı” [Moralia 1017b-c] ve Epikurosçu Mutlu Yaşamın İmkansızlığı Öğretisini ele aldığı eserinde [Moralia 1093a] Platon’un bu eserini “Atlantis Anlatımı” olarak adlandırır, başka deyişle Plutarkhos bizi Atlantis’le ilgili daha önceki bir metinsel referans olarak Platon’a yönlendiriyor.
Bu konuda yalnız değil.


Diogenes Laertios da kendi biyografik eserinin Platon’la ilgili bölümünde Platon’un Kritias diyaloğunu kastederek Atlantis’le ilgili bir diyalog yazdığını söylüyor [3.51].


MS üçüncü yüzyılda yaşamış olan Porphyrios’un Plotinos’un Yaşamı adlı eserinde [7.15] Plotinos’un Platon’un Atlantis öyküsünü güzel bir şiire dönüştürdüğünü söyler. Keza Philon da Evrenin Sonsuzluğu adlı eserinde [141b] Platon’un Kritias diyaloğuna atfen Atlantis adasından bahseder.


Bu aktarımlar Platon’un Kritias diyaloğunun antik dünyada Atlantis öyküsüyle anıldığını göstermektedir. Ancak Platon sadece bu diyaloğunda değil, Timaios diyaloğunda da Atlantis öyküsünden bahsediyor.


O halde Atlantis öyküsünün Platon’daki kaynakları Kritias ve Timaios diyaloglarıdır.


Platon’un geç dönem eserlerinden olan Kritias, Timaios’la birlikte aslında Platon’un Politeia’sının yani Devlet adlı eserinin devamı olarak planlanmıştır. Kritias, Timaios diyaloğundaki dünyanın yaradılışı ve dünya üzerinde yaşayan kişilerle ilgili anlatının devamı olarak düşünülmüştür. Yani sıra olarak Devlet, Timaios ve Kritias. Aslında Timaios ile Kritias eski Atina devletinin yurttaşlarıyla ilgilidir ve onların savaşta ve barışta nasıl üstün geldiklerini anlatır. Bu anlatıya paralel olarak Atina devletinin büyük rakibi olan Atlantis ülkesinden bahsedilir.


Ancak Kritias günümüze tam ulaşmamıştır.


Bu yüzden onunla ilgili tarihsel ve edebî açıdan bilgi eksikliğimiz söz konusudur.
Platon Yasalar adlı eserinin üçüncü kitabında Atina’nın tarihsel geçmişini ve Perslere karşı mücadelesini anlattığından, kimilerine göre Kritias’taki Atina tarihine eklemlenmiş Atlantis öyküsü bir kurgudan öteye gidemez. Geçmişte ve günümüzde Atlantis adasını suların altında veya dağların tepesinde keşfetmeye kalkışanlar için kötü bir haber bu, yani kayıp Atlantis adası “sadece” Platon’un kurgusu olabilir. Zaten Kritias diyaloğunun odak noktası, yani Platon’un bize vermek istediği ders “doğruluğun bir ulusu yücelteceği”, “kibrin ise bir ulusu yıkıma sürükleyeceği”dir. Nitekim Atlantis’in kralları, o görkemli krallıklarıyla, kibir ve küstahlıklarıyla yıkıma sürüklenen kralların bir prototipidir.


Odak noktası Atlantis adası değil, oradaki kibirli ve kötücül politikacılardır.


Atlantis yenilmiş bir uygarlıktır.


Atlantis anlatısı ölçülü, özkontrolü olan ve göğün yasalarına saygı duyan insanlara yenilmiş bir uygarlığı, barbarlığın yıkılışını resmeder.


Çıkarılması gereken ders budur.