#271

Jelle van Baardewijk in gesprek met emeritus hoogleraar psychiatrie en psychotherapie Frank Koerselman over de rol van de vader in onze samenleving. “Er is iets verloren gegaan.”

Tot enkele jaren geleden werkte Koerselman als therapeut en psychoanalticus. In zijn praktijk zag hij voornamelijk mensen met depressies, een laag zelfgevoel of weinig eigenwaarde. “In het jargon is dat narcistische problematiek.” Oorspronkelijk was de psychoanalyse gericht op seksuele onderdrukking en frustraties. Koerselman vertelt dat vanaf de jaren ’60, ’70 de klachten begonnen te veranderen. “Waar mensen toen veel meer mee kwamen waren identiteitsproblemen: wie ben ik, wat ben ik waard?”

In het recent verschenen boek ‘Ontvadering’ koppelt Koerselman deze problematieken aan de symbolische functie van de vaderfiguur. “Eigenlijk kun je zeggen dat tot aan de sixties de psychologische rol van de vader en de moeder wezenlijk verschilde.” Kort gezegd: de moeder stond voor veiligheid, opvang en harmonie, de vader voor gezag, hiërarchie en het stellen van eisen. Dit onderscheid is vanaf de jaren ’60 op de helling komen te staan. “Als je geen verschil meer maakt tussen vaders en moeders, akkoord. Maar hoe gaan we zorgen dat beide elementen hun plaats houden in de opvoeding en in de manier waarop we met elkaar leven?”

Koerselman betoogt dat de vaderfiguur en het daarmee samenhangende vormingsproces aan het verdwijnen is. Niet dat volgens hem de rolverdeling tussen man en vrouw traditioneel hoeft te zijn: in theorie zouden ook vrouwen het mannelijke kunnen oppakken. “Maar als je kijkt wat er gebeurt dan zie je dat niet.” Dit heeft volgens Koerselman een duidelijke keerzijde. “Er is daarbij iets verloren gegaan.” Mensen zijn minder weerbaar, sneller gekrenkt en hebben geen stevige identiteit.

In zijn boek onderscheidt Koerselman drie vaderlijke deugden: moed, beleid en trouw. De meest fundamentele is volgens hem ‘trouw’. Hij koppelt dit aan engagement, aan een basiszekerheid van jezelf en de mensen om je heen. “Tegenwoordig zit daar het probleem. Mensen ontbeert het aan een basiszekerheid, een basisvertrouwen.” Zowel ten opzichte van jezelf, als ten opzichte van de ander: “Dat is in wisselwerking. Als je niet aan jezelf trouw bent, als je niet aan je eigen identiteit trouw bent [..] dan kun je je ook niet op eenzelfde manier verhouden tot anderen. Dan worden relaties met anderen geen gevende, maar nemende relaties.”

Op het hedendaagse feminisme is Koerselman, zoals te verwachten, kritisch: “Mijn hypothese is dat mannen er zijn om vrouwen te beschermen [..] Als meisjes geen bescherming meer nodig hebben raken jongens ontmoedigd en gaan ze weg.” Dat relateert hij aan het glazen plafond. “Een man heeft gewoon geen zin in een vrouw boven zich, die kan hij niet beschermen.” Ook de antiracisme beweging die zich recentelijk sterk manifesteert koppelt Koerselman aan de het ontvaderingsthema. “Het idee dat je een ander zou kunnen krenken is zo idioot sterk ontwikkeld dat normale omgang tussen mensen eigenlijk niet meer mogelijk is.” We leven volgens Koerselman in een wereld “zonder structuur, zonder leiding, zonder regime. Als we alleen maar claimen, eisen en niet geven, dan kun je dit soort dingen verwachten.”

--

2:06 Wat voor problematieken werd jij als therapeut en psychoanaliticus mee geconfronteerd?
5:18 Hoe is de vaderschapsvraag verschoven in de periode van Freud, naar de sixties en naar nu?
11:28 Dus we zitten nu in een situatie waarin mensen symbolisch door 2 moeders worden opgevoed?
12:57 Is het niet nostalgisch om naar robuust vaderschap terug te verlangen?
16:02 Is jouw stelling: we moeten terug naar de duidelijke categorieën ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’?
23:15 Waarom zijn volgens jouw bij uitstek moed, beleid en trouw mannelijke deugden?
28:08 In je eigen praktijk als psychoanaliticus, waar lagen rond deze deugden de problemen?
32:03 Over het feminisme
39:13 Heeft de kritiek op je werk jou aan het denken gezet?
41:19 Hoe zou jij kijken naar wat er speelt rond de antiracisme beweging?
46:28 Het is toch ook een morele vooruitgang dat men nu in verzet komt tegen racisme of niet?
51:42 Over de psychoanalyse als gemarginaliseerde discipline

--

De Nieuwe Wereld TV is een platform dat mensen uit verschillende disciplines bij elkaar brengt om na te denken over grote veranderingen die op komst zijn door een combinatie van snelle technologische ontwikkelingen en globalisering. Het is een initiatief van journalist Paul van Liempt, filosoof Ad Verbrugge en David van Overbeek

De Nieuwe Wereld TV wordt gemaakt in samenwerking met de VU, Centrum Ethos en Filosofische School Nederland.

Volg ons!

Website: https://www.denieuwewereld.tv
Twitter:   / de_nieuwewereld