آموزش تندخوانی (24) : ساختار حافظه و انواع حافظه در انسان

حافظۀ ما چگونه کار می‌کند؟
یکی از موضوعات مهم در تندخوانی و مطالعه و به‌طورکلی در فرایندهای زندگی حافظه و عملکردهای آن است. ما با سیستم‌های حافظه است که قادریم تمامی اتفاقات و اطلاعات را ذخیره و بازیابی کنیم و تجربیات هرلحظه ما ارتباط مستقیمی با اطلاعاتی دارد که در سیستم‌های حافظه ما جاری می‌شوند.
حافظه به ظرفیت ذهن و مغز گفته می‌شود که در این ظرفیت قابلیت دریافت، ذخیره و یادآوری اطلاعات نهفته است. حافظه ما بسیار بی‌نهایت و دارای منابع فوق‌العاده‌ای می‌باشد که باید مهارت استفاده از این قابلیت و ظرفیت بی‌نهایت را یاد بگیریم و در زمینه‌های مختلف زندگی مانند مطالعه آن را به خدمت بگیریم.

ما در مباحث تندخوانی یاد گرفتیم که چطور تمرکز حواس داشته باشیم و سرعت چشم و پردازش مغز خودمان را افزایش دهیم که این‌ها فقط یک قسمت از کار بودند و در کنار سرعت باید مطالب را درک می‌کردیم و قادر بودیم آن‌ها را به ذهن و مغز یا همان حافظه خود بسپاریم تا در مواقعی که به آن‌ها نیاز داریم به‌راحتی آن‌ها را بازیابی کنیم و به یاد بیاوریم. به همین دلیل ما در دوره تندخوانی با عملکردها و انواع حافظه و روش‌های تقویت آن آشنا می‌شویم.

مراحل پردازش و دسته‌بندی شدن اطلاعات در حافظه
1- رمزگذاری و کدگذاری
در این مرحله اطلاعاتی که از طریق دیدن، شنیدن، لمس کردن، بوییدن، چشیدن و به‌طورکلی حواس پنج‌گانه وارد سیستم ذهن و مغز می‌شوند تبدیل به کدهایی برای حافظه می‌شوند. این کدها به‌صورت تصویر، صدا، حس، بو و مزه در کنار هم رمز گذاری می‌شوند. در رابطه با هر موضوعی ممکن است سیستم کدگذاری اولیه متفاوت باشد و کدهای تصویری و … به‌صورت منحصربه‌فردی به اطلاعات ورودی نسبت داده شوند.

درواقع ما اطلاعات ورودی را تبدیل به کدهایی می‌کنیم که قابل‌پردازش برای حافظه و سیستم‌های مغزی ما باشند. فرض کنید شما می‌خواهید یک فیلم را روی کامپیوترتان ببینید آیا بدون گذاشتن سی دی یا یک فلش روی کامپیوتر، سیستم شما قادر است فیلم را به نمایش بگذارد؟ آیا شما اگر سی دی را به کامپیوتر نشان دهید برای شما پخش می‌کند؟ مسلماً این‌طور نیست و شما باید اطلاعات را روی کامپیوتر قرار دهید تا با زبان و سیستم کدگذاری که برایش تعریف‌شده آن اطلاعات را بخواند و پردازش کند و درنهایت خروجی را که نمایش فیلم می‌باشد در اختیار ما قرار بدهد.

2- ذخیره و ثبت
در این مرحله اطلاعات ورودی که کدگذاری شده‌اند و توسط انواع حافظه مورد تحلیل و بررسی و پردازش قرارگرفته‌اند در حافظه ذخیره و ثبت می‌شوند.

3- یادآوری و بازیابی
در این مرحله ما اطلاعاتی که ثبت‌شده‌اند را در مواقع موردنیاز و زمان‌هایی که به آن‌ها احتیاج داریم بازیابی می‌کنیم و اگر به نحوه درستی کدگذاری و ثبت‌شده باشند قادریم به‌راحتی و خیلی سریع آن‌ها را به یاد بیاوریم.
انواع حافظه و عملکردهای هرکدام
اطلاعات واردشده توسط انواع مختلفی از حافظه مورد پردازش و بررسی قرار می‌گیرند. به‌طورکلی حافظه انسان به سه دسته با عملکردهایی متفاوت و متصل‌به‌هم تقسیم می‌شود که در ادامه بیان می‌شوند.

1- حافظه حسی
اولین جایی که اطلاعات بعد از دریافت وارد حافظه می‌شوند حافظه حسی است که دارای ظرفیت و ماندگاری بسیار محدودی می‌باشد. اطلاعات از طریق حواس پنج‌گانه ابتدا وارد این حافظه می‌شوند به همین دلیل است که این قسمت را حافظه حسی نام‌گذاری کرده‌اند زیرا از پنج حواس اطلاعات را دریافت می‌کند. این حافظه بر اساس حواس به 5 بخش تقسیم می‌شود.

1- حافظه دیداری: این حافظه جهت دریافت اطلاعات بینایی و دیداری ما به کار گرفته می‌شود.

2- حافظه شنیداری: این حافظه جهت دریافت اطلاعات صوتی و شنیداری ما به کار گرفته می‌شود.

3- حافظه لمسی و حسی: این حافظه جهت دریافت اطلاعات لمسی و حسی ما به کار گرفته می‌شود.

4- حافظه چشایی: این حافظه جهت دریافت اطلاعات چشایی ما به کار گرفته می‌شود.

5- حافظه بویایی: این حافظه جهت دریافت اطلاعات بویایی ما به کار گرفته می‌شود.

زمانی که ما با هرکدام از حواس پنج‌گانه روی موضوعی توجه و تمرکز (تمرکز حواس) می‌کنیم اطلاعات را وارد حافظه حسی خود می‌کنیم. اطلاعات در حافظه حسی از چند ثانیه تا چند هزارم ثانیه می‌مانند و با توجه، دقت و تمرکز اطلاعات وارد حافظه کوتاه‌مدت می‌شوند. درنتیجه تمرکز حواس روی یک موضوع باعث ورود اطلاعات به حافظه حسی و سپس به کوتاه‌مدت می‌شود.

2- حافظه کوتاه‌مدت
اطلاعات بعد از پردازش و بررسی در حافظه حسی با تمرکز، توجه و دقت به حافظه کوتاه‌مدت انتقال می‌یابند. پایداری و ماندگاری این اطلاعات در حافظه کوتاه‌مدت از چند ثانیه تا چند ساعت می‌باشد و کدگذاری این اطلاعات در این حافظه بیشتر به‌صورت شنیداری و صوتی و دیداری و تصویری انجام می‌شود؛ یعنی هرچه قدر تصاویر و صداها در رابطه با موضوع بیشتر و باکیفیت‌تر باشند کدگذاری قدرتمندتر و ماندگاری بیشتری در حافظه کوتاه‌مدت دارند که درنهایت منجر به حرکت اطلاعات به حافظه بلندمدت می‌شود.

3- حافظه بلندمدت
اطلاعاتی که در حافظه کوتاه‌مدت پردازش و تحلیل می‌شوند با مرور و تکرار به حافظه بلندمدت انتقال پیدا می‌کنند. ظرفیت این حافظه و ماندگاری و پایداری اطلاعات در آن بی‌نهایت است. کدگذاری در حافظه بلندمدت بر اساس معنا و درک اتفاق می‌افتد؛ یعنی ما هر چه قدر که معنا و مفهوم یک‌چیز را بر اساس مرور و تکرار درک کنیم اطلاعات بهتر در این حافظه ثبت و بازیابی می‌شوند.