1) İstatistik Temel Kavramlar | Anakütle, Örneklem, Değişken, Ölçekler | İSTATİSTİK | XDERS

Bu dersimizde istatistikte kullanılan temel kavramlardan bahsedilmiştir. İstatistik birimi, anakütle yani kitle, örneklem ve değişken kavramları tanımlanmıştır. Ayrıca ölçme düzeyleri başlığı altında sınıflama ölçme düzeyi, sıralama ölçme düzeyi, oransal ölçme düzeyi ile eşit aralıklı ölçme düzeyi anlatılmıştır. İstatistik dersi için güzel bir başlangıç oluşturacağını temenni eder, iyi çalışmalar dileriz.
Muhsin ÇELİK
XDERS

TEMEL KAVRAMLAR
• Giriş
• Neden İstatistik Yaparız?
• İstatistik Birimi
• Anakütle (Kitle) (Yığın)
• Örneklem
• Değişken
• Ölçme Düzeyleri (Ölçekler)
• Sınıflama (Gruplama)
• Sıralama
• Eşit Aralıklı
• Oransal
• Çalışma Soruları


İstatistik kelimesi günlük hayatımızda her alanda sık kullanılan bir kavramdır. Örneğin; belirli bir zaman aralığındaki borsa istatistikleri, hava raporlarına ilişkin istatistikler, televizyon kanallarının izlenme istatistikleri, enflasyon oranları, işsizlik oranları, tıbbi araştırmalardaki hastaların teşhisi ve yeni ilaçların yan etkilerinin ortaya konulması gibi birçok konuda istatistiksel teknikler kullanılmaktadır.

Neden İstatistik Yaparız!
Çünkü kişilerin ya da nesnelerin oluşturduğu bir grup içerisinden, rasgele bir örnek seçtiğimizde, bu örnekten yola çıkarak geçmiş ve şimdiki durumla ilgili toplanmış sayısal verileri kullanarak sonuç çıkartır ve araştırılan grubun geleceği hakkında karar vermeyi kolaylaştırırız. Dolayısıyla karşımıza çıkan problemi tanıyabilmek, gerekli araştırmayı yapabilmek, belirsizlik ortamında en doğru kararı alabilmek, kısacası bilgi çağını yakalayabilmek için istatistik gereklidir. İstatistik başarıya giden en kestirme yoldur.

İstatistik kavramının gerçek tanımlaması şöyle verilebilir:
Araştırmanın amacına yönelik var olan bir problemin belirlenmesi, istatistik birimlerinin tanımlanması, bunlara ilişkin değişkenlerin belirlenmesi, değişkenlere ilişkin verilerin toplanması, bu verilerin seriler ve tablolar yardımıyla gösterilmesi, serilerin çözümlenmesi ve yorumlanması sürecini içeren yöntemler bilimidir.

İstatistik, betimsel istatistik ve çözümsel (çıkarımsal) istatistik olarak ikiye ayrılır.
Betimsel İstatistik
• Verilerin toplanması
• Seriler ile gösterilmesi
• Sınıflandırılması
• Grafikler ile gösterilmesi
Çözümsel İstatistik
• Çözümlenmesi (analizi)
• Sonuçların modellenmesi
• İleriye dönük tahminlerde (öngörüde) bulunulması

Ölçülebilir veya sayılabilir değişkenleri içeren, aralarında birçok benzerlikler olmakla beraber farklılıklar da bulunabilen olaylara veya nesnelere istatistik birimi denir. İstatistik birimi; canlı, cansız, bir olay veya bir kurum olabilir. Tat, koku, korku, sevinç vb. gibi birimler ölçülemeyen veya sayılamayan değişkenler olduklarından istatistik birimi oluşturmazlar.

Kitle içerisinden farklı yöntemler kullanarak oluşturduğumuz bu alt topluluğa örneklem, örneklem seçmek için kullanılan yöntemlere ise örnekleme denir.

İstatistik birimlerin diğer istatistik birimlerinden ayırt edilmesini sağlayan özelliklere değişken (özellik) denir. Değişkenin aldığı değerlere de şık veya ölçüm değerleri denir. Örneğin, öğrencilerin boyu ve göz renklerine ilişkin bir araştırma yapıldığında; öğrenci boyu ve göz rengi değişkendir. Ana kütledeki herhangi bir öğrencinin boyu 182 cm ve göz rengi ela olarak belirlendiğinde, 182 cm ve ela, gözlem (ölçüm) değerleridir.

Değişkenler zaman, mekan ve maddesel olarak üç grupta toplanır. Zamanın ve mekanın dışında olan tüm verileri maddesel değişken adı altında toparlarız. Bu sebeple yapılan istatistiklerin büyük bir çoğunluğu karşımıza maddesel değişken olarak gelir.

Zaman değişkeni: Doğum yılı, çalışma saati vb.
Mekan değişkeni: Doğum yeri, ev adresi vb.
Nitel değişken: Göz rengi, cinsiyet, şirket türü, ülke vb.
Nicel değişken: Kilo, boy, çocuk sayısı, sınav notu vb.
Sürekli değişken: Kilo, boy, uzaklık vb.
Kesikli değişken: Çalışan sayısı, çalışma günleri vb.


Anakütle veya örneklemdeki istatistik birimin, belirli bir özelliğini belirtmek için belirli kurallara uyarak sayılar veya simgeler verme işlemine ölçme denir.

Sınıflama ölçme düzeyi: Verilen sayılar veya semboller verileri sadece farklı gruplara ayırmada kullanılır. Verilerle herhangi bir matematiksel işlem yapılmaz.

Sıralama ölçme düzeyi: Verilen sayısal değerler büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanarak sınıflara ayrılır. İstatistik birimine sınıflamanın yanında önem değer sıralaması katar.

Eşit aralıklı ölçme düzeyi: Değişkenin aldığı sayısal değerler bizim kabul ettiğimiz eşit aralıklarla ifade edilir. Bu ölçme düzeyi için kesin bir sıfır başlangıç noktası yoktur. Sıfır burada yokluğu ifade etmez.

Oransal ölçme düzeyi: Eşit aralıklı ölçme düzeyine ek olarak gerçek sıfır değerine sahip ve sıfırın yokluğu ifade ettiği bir ölçek türüdür.

Yapılan çalışmanın amacına ve ölçme düzeylerinin değişkenine göre çeşitli istatistik teknikler kullanılır.