Herkes egzersiz yapabilir mi? Spor öncesi kalp sağlığı kontrolünün önemi. Doç. Dr. Zeki ŞİMŞEK

Konuşmama Hipokrat’ın M.Ö. 4. yüzyılda söylediği bir cümle ile başlamak istiyorum: “Uzun yol yürüyen uzun yaşar.” Sporun ve egzersizin sağlığın en önemli dayanaklarından biri olduğu yüzyıllardır bilinmektedir. Bunun yanında, her alanda olduğu gibi sporun dengeli ve yerinde yapılması da esastır. Bilinçsizce yapılan spor kişiye zarar verebilecekken; doğru şekilde yapılan sporun kalp ve damar hastalıklarından korunmada çok önemli olduğu aşikardır. Kalp hastaları ve
Kalp hastalığı riskinin yüksek olduğu kişilerde (ailesinde erken yaşta koroner kalp hastalığı olanlar, diyabetikler, yüksek kolesterol seviyesi olanlar, yoğun sigara kullanımı, hipertansiyon, obezite…) ağır sporun kalp krizi! ve ani kardiyak ölümü̈ arttırdığı kanısı yaygındır.
-Bilinçli yapılan spor bizlere ne tür yararlar sağlar ve bizleri ne tür risklerden korur?
Düzenli egzersizle kalp, akciğer, beyin ve kaslarda kan dolaşımı daha düzenli şekilde artar. Bu da damarların gerek işlevsel gerek yapısal olarak daha verimli çalışmasını sağlar. Bu şekilde yüksek kan basıncı normalleşir, kalp hastalıkları, kalp krizi ve inme riski azalır. Metabolik olarak insülin direnci azaldığı gibi; diyabet, aşırı kilo ve şişmanlık riski de azalır; kötü̈ kolesterol (LDL-kolesterol)
Seviyesi azalır, iyi kolesterol (HDL-kolesterol) seviyesi artar. Tüm bunlara paralel olarak endorfin miktarı artacak, kişi kendini daha dinç ve zinde hissedecek, daha iyi görünecek ve daha rahat bir uyku düzenine kavuşacaktır. Düzenli sporu etkinliği kanıtlanmış, para harcamayı gerektirmeyen en doğal “anti-aging” yöntem! olarak da kabul edebiliriz. Kalbe olan faydalarını sıralayacak olursak spor kalbi kuvvetlendirir: Her kas gibi kalp kası da antrenman yaptıkça daha güçlü̈ olur ve daha verimli çalışır. Hem kasılması güçlenir hem de
rahatlayıp gevşemesi daha iyi olur. Kalp daha verimli çalışır: Hareketsiz bir kişinin kalbi vücuda gereken kanı dakikada ortalama 75-100 kere çarparak atabilirken, düzenli spor yapan birinin kalbi dakikada 60 kere atarak vücuda gerkeli olan kanı pompalayabilir. Dolayısı ile 1 günde ortalma 20 bin kalp atımından tasarruf edilmiş olunur. Antrenmanlı kalp, sıkıntılı bir durumla karşılaştığı zaman sakin bir tepki verir. Hareketsizliğe alışmış olan tembel bir kalp ise kolayca telaşa kapılır. Örneğin; otobüse yetişmek için koşarken veya çok heyecan uyandırıcı bir durumla karşılaşan kişinin kalp hızı kolayca yükselir, dakikada 180-200’e kadar çıkabilir. Hâlbuki! bir sporcunun kalbi! aynı koşullarda daha yavaş atarak tepki verecektir ve şartla normale döndüğünde kalp hızı da en kısa zamanda normale dönecektir. Şişmanlığın harcanandan fazla kalori alma sonucu oluştuğu düşünülürse perhiz yapmanın neden tek başına kalıcı bir çözüm olmadığı gayet açıktır. Düzenli egzersiz sadece spor yapıldığında değil, dinlenme halinde tükettiğimiz enerjiyi de artırdığı için kilo vermeyi kolaylaştırır. Kilo verdikten sonra da düzenli spor yapmadan ideal kiloyu korumak ayrıca çok zordur.
-Spordaki en trajik olay: sporcunun ani kalp ölümü̈
Sportif faaliyetler sırasında artan duygusal stres, sempatik uyarı, kan basıncı yükselmesi, kalp kanlanmasının artan kalp çalışmasına yetersiz kalması ve bu sırada gelişen ve tetiklenen ritim bozuklukları neticesinde ani kalp ölümü̈ meydana gelebilir. Sportif faaliyetlerin bireyi ani kalp ölümü̈ açısından ne kadar etkileyeceği; maraton, triatlon, bisiklet gibi sporun şekline, ağırlığına, yarışmalı olup olmamasına, kişinin yaş, ırk, cinsiyet ve genetik özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Genç sporcularda yıllık ani ölüm riski 100.000’de 1-3 arasındadır. Kalp kası hastalıkları (hipertrofik kardiyomiyopati), kalbin damar hastalıkları, kalp adalesinin enfeksiyonu, çeşitli ritim bozuklukları ve aort kapağı darlığında bu risk daha da artmaktadır. Ani kardiyak ölüm ne yazık ki genellikle genç sporcularda görülen ilk bulgu olabilmektedir.
-Bu riskten nasıl korunalım?
Ülkemiz şartları göz önüne alındığında, genç erişkinlerde yarışmalı sporlar öncesi Kardiyak değerlendirme ayrıntılı bir aile geçmişi sorgusu ve fizik muayene ile başlamalıdır. Taramaya elektrokardiyograf (EKG) eklenmesi, tarama duyarlılığını arttıracaktır. EKG incelemesinin konunun uzmanı bir kişi (tercihen kardiyolog) tarafından yapılması gerekir. 35 yaş üzeri sporculara egzersiz testi önerilmelidir. Ekokardiyografi! hipertrofik kardiyomiyopati, aort kapak darlığı gibi! yapısal kalp hastalıklarının teşhis ve takibi için oldukça yararlı bir incelemedir. Ancak maliyet nedeni ile bir tarama testinden çok doğrulama testi olarak kullanılmaktadır. Ciddi kardiyovasküler hastalık şüphesinin hala devam ettiği! durumlarda hasta koroner anjiyografi! ve kardiyak elektrofizyolojik çalışma gibi! daha ileri incelemeler için donanımlı bir merkeze gönderilmelidir.
-Kalp hastaları ne tür sporları ne yoğunlukta yapsınlar?
Kalp hastalarına önerilen egzersizlerle hastaların kalp hastalıkları yönünden sorun yaşama oranlarında önemli azalma tespit edilmiştir.