Immanuel Wallerstein’ın Dünya Sistemi Kuramı

Immanuel Wallerstein’ın “dünya sistemi kuramı” ya da “dünya sistemleri analizi” diye bilinen perspektifi, temelde Batı’nın kapitalist iktisadi modelinin sermaye akışının küresel çapta bir bütün olarak organize edilişine vurgu yapmaktadır. Wallerstein, dünya sistemi teorisini “merkez ve çevre” anahtar kavramları üzerinden ele alır ve kapitalist sistemin yoğunlaştığı merkezden çevreye doğru artan baskısından söz eder. Bu anlamda sermaye ve işbölümü tüm dünyadaki emek piyasasına karşı organize olmuş ve böylece kapitalizm merkezi-küresel bir güç haline gelmiştir.
Dünya sistemi kuramı, kapitalist ekonomik sistemin merkezden çevreye (periferiye) doğru büyümesinin kapitalist toplumlar ile kapitalizm öncesi toplumlar üzerinde benzer etkileri doğurduğunu ifade eder. Dünya sistemi kuramı, Wallerstein ile meslektaşlarının öncülüğünde Binghamton’daki New York Eyalet Üniversitesi’nde kurulan ekonomi, tarihsel sistemler ve uygarlık araştırmaları merkezindeki çalışmalarla dayanmaktadır. En geniş anlamda dünya sistemi kuramı, kapitalizmin bütün dünyadaki genişlemesini belgeleyen sosyolojik bir açıklama modeli olarak karşımıza çıkmaktadır (Marshall, 1999: 168).
Her şeyden önce Wallerstein’ın amacı Batılı ulusların Batılı olmayan uluslar üzerindeki sömürgeci eğilimlerine ve bu yönde güdülen sömürgeci stratejilere dikkat çekmekti. Bu bağlamda Wallerstein teorik açıdan dünya kapitalist ekonomisinin yapısı ve işleyişinin doğal olarak sömürgeci olduğunu savunur (Skocpol, 1977: 1079). Wallerstein, Avrupa’nın genişlemesinin iktisadi ve sosyal tarihinin yeni bir sentezini oluşturmak için geliştirdiği modern dünya sistemi kavramıyla asıl ününe kavuşmuş ve 1970’lerden itibaren dünyayı bu perspektiften değerlendirmeye başlamıştır (Aktoprak, 2004: 25).